Udokumentowano ręczniki obrzędowe z kilku gmin

Ręcznik obrzędowy tradycyjnie pełnił ważną rolę w życiu społeczności wiejskiej w południowo-wschodniej części regionu. Młode panny szyły go z przeznaczeniem na posag, w nim "chowała się" dusza po śmierci, służył także jako ozdoba ikon.

Muzeum w Bielsku Podlaskim, oddział Muzeum Podlaskiego, od wielu lat prowadzi działania, by przywrócić zanikającą tradycję tych ręczników. Instytucja prezentuje ręczniki na wystawie stałej, od kilku lat wspólnie z miejscowym stowarzyszeniem prowadzi internetową bazę ręczników obrzędowych, gdzie można znaleźć zdjęcia ponad 400 ręczników. Stworzono też plenerową wystawę, która prezentowana była w kilkudziesięciu miejscowościach w regionie a także na Białorusi.

W tym roku Muzeum w Bielsku Podlaskim kontynuuje rozpoczęte kilka lat temu badania terenowe w ramach projektu "Spotkajmy się na ławeczce. Badania terenowe ręcznika ludowego ziemi bielskiej". Jak powiedziała PAP kierowniczka muzeum Alina Dębowska, wcześniej ręczników szukano w gminie Bielsk Podlaski, w sumie udało się udokumentować ok. 500. Teraz - jak dodała - badania są prowadzone są w kolejnych gminach - Boćki, Brańsk, Rudka i Wyszki.

Badania przez ponad tydzień prowadzili naukowcy i studenci z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Uniwersytetu w Brześciu na Białorusi. Ich zadaniem było sfotografowanie i opisanie ręczników, które następnie znajdą się w katalogu. Odwiedzili oni kilkadziesiąt wsi w dwóch gminach: Boćki i Brańsk.

Dębowska powiedziała, że to gminy, w których mieszka ludność katolicka i prawosławna, a ręcznik był jednak mocno związany z prawosławiem. Jednak - jak zauważyła - z badań wynika, że ręcznik na tych terenach był znany. Udało się udokumentować ponad 100 ręczników, a ponad 30 pozyskać do kolekcji muzealnej.

Ręczniki z tych terenów - jak opowiadała Dębowska - wyróżniają się delikatnym i skromniejszym ornamentem, ale za to wykonano je na piękniejszych tkaninach. Mówiła, że mieszkańcy, którzy zaprezentowali naukowcom swoje ręczniki bardzo o nie dbali, były wyprane i złożone, ale często nie znali oni ich funkcji.

Muzealniczka mówiła też, że ludzie chętnie dzielili się tymi swoimi pamiątkami. Wiele osób samych się zgłosiło, aby przekazać albo pozwolić na sfotografowanie i opisanie.

Teraz muzealnicy do września będą jeszcze dokumentować ręczniki z gmin Rudka i Wyszki. Następnie wszystkie znajdą się w albumie, który zostanie wydany pod koniec roku. W przyszłości w planach muzeum jest także zrobienie badań w gminie Orla.

Ręcznik obrzędowy występował w całej Polsce, jednak w Podlaskiem tradycja była mocno zakorzeniona, dzięki zamieszkującej te tereny ludności prawosławnej. Ręcznik występował także w katolickich wsiach, jednak nie odgrywał znaczącej roli ani nie był tak zdobny, jak w prawosławiu. Kultywowana była jeszcze w latach 50. i 60. ub. wieku.

Tradycyjnie ręcznik bardzo ważną rolę odgrywał w obrzędzie zamążpójścia. Zgodnie z tradycją, młode kobiety w wieku 14-16 lat miały obowiązek przyszykować kilka ręczników jako swój posag. Umieszczano go na drodze, po której przejeżdżała furmanka, a później także samochód wiozący młodych do ślubu. Natomiast w cerkwi młoda para stawała na takim ręczniku, co miało zapewnić nowożeńcom dobrobyt. Ręcznikami ozdabiano również ikony w świętym kącie i najważniejszych weselnych gości. Na ręczniku młoda para stawała także na progu domu weselnego, gdzie witano ją chlebem i solą.

Tradycyjnie też każda kobieta musiała zachować jeden ręcznik "na śmierć". Umieszczano go wówczas w trumnie. "Prawosławni wierzą, że dusza po śmierci, przez 40 dni, nie ma gdzie się podziać i szuka swojego miejsca, dlatego +chowa się+ pod takim ręcznikiem na ten czas" - wytłumaczyła Dębowska.

W Muzeum w Bielsku Podlaskim znajduje się kolekcja ponad 200 ręczników obrzędowych z południowo-wschodniej części regionu, najstarsze pochodzą z przełomu XIX i XX w. (PAP)

swi/ malk/