Wilno. Ulica Jatkowa w dzielnicy żydowskiej. Fot. NAC
W Wilnie otwarto Muzeum Kultury i Tożsamości Litewskich Żydów, pierwsze w kraju, które opowiada o tradycjach i zwyczajach wileńskich Żydów. W tym roku w Ponarach, miejscu zagłady w czasie II wojny światowej około 100 tys. osób, głównie Żydów, powstanie centrum ekspozycyjne, a do 2026 roku Muzeum Holokaustu i Getta Wileńskiego.
„Poszerzamy naszą działalność muzealną z myślą przede wszystkim o młodym pokoleniu w celu zachowania pamięci historycznej, pamięci o zbrodniach popełnionych na Żydach, ale też w celu przybliżenia niezwykłego wkładu litewskich i wileńskich Żydów w rozwój kultury naszego kraju” – powiedział PAP Simonas Strelcovas, dyrektor Wileńskiego Muzeum Historii Żydów im. Gaona, do którego należy otwarte w czwartek Muzeum Kultury i Tożsamości Litewskich Żydów.
„My, młodsze pokolenie, dorastaliśmy w cieniu tragedii Holokaustu. Dotychczas kultura żydowska była przedstawiana głównie przez pryzmat tego kataklizmu” – dodał dyrektor podkreślając, że nowe „muzeum opowiada zupełnie inną historię, o czymś, czego nie ma w podręcznikach, przedstawia kulturę, tradycje, religię, piśmiennictwo, kuchnię, zabawy, zwyczaje oraz sławnych ludzi, z których Litwa powinna być dumna”.
Muzeum Kultury i Tożsamości Litewskich Żydów, zwane również Muzeum Litwaków mieści się w czterokondygnacyjnym budynku przy ulicy Zawalnej, w którym przed II wojną światową działało świeckie liceum sieci szkół „Tarbut”. Obecnie znajduje się tu 17 tematycznych ekspozycji opowiadających o Żydach od czasów ich osiedlenia się w Wielkim Księstwie Litewskim pod koniec XIV wieku, do czasów współczesnych.
Szczególną uwagę placówka poświęca światowej sławy Żydom, którzy urodzili się, mieszkali lub są związani z Litwą. Wśród nich są laureaci Nagrody Nobla Aaron Klug i Bernard Lownas, artyści Mark Antokolski, Jacques Lipchitz, gwiazdy Hollywood Ruth Roman, Al Jolson i Laurence Harvey.
Najwyższe piętro muzeum w całości jest poświęcone życiu i twórczości Rafaela Chwolesa, malarza i grafika, członka wileńskiej grupy literacko-artystycznej „Jung Wilne”. Artysta w ramach repatriacji wyjechał w 1959 roku z Wilna do Warszawy, a w 1969 roku przeniósł się do Paryża. Jego prace przekazali muzeum mieszkający w Paryżu jego dwaj synowie.
Dyrektor Strelcovas poinformował PAP, że przygotowywane są też kolejne placówki muzealne na temat litewskich Żydów. Jeszcze w tym roku w wileńskich Ponarach, miejscu zagłady w czasie II wojny światowej około 100 tys. osób, głównie Żydów, powstanie centrum ekspozycyjne, a do 2026 roku w dawnej stołecznej bibliotece żydowskiej powstanie Muzeum Holokaustu i Getta Wileńskiego.
Przygotowując nowe placówki pracownicy Wileńskiego Muzeum Historii Żydów im. Gaona konsultują się m.in. z ekspertami Amerykańskiego Muzeum Holokaustu oraz Instytutu YIVO (instytucja naukowa założona w 1925 roku w Wilnie pod nazwą Żydowski Instytut Naukowy) w Nowym Jorku. Wileńscy muzealnicy utrzymują też stały kontakt z Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.
„Nie da się pominąć faktu, że wileńscy Żydzi do 1939 roku byli obywatelami Polski” – wskazuje Strelcovas.
W grudniu w Wilnie gościła m.in. Joanna Fikus, kierowniczka działu wystaw muzeum Polin. „Rozmawialiśmy o współpracy, wymianie doświadczenia oraz wymianie wystaw i eksponatów – mówi dyrektor Wileńskiego Muzeum Historii Żydów im. Gaona. – Rozmawialiśmy też o możliwości włączenia przedstawiciela Polin do międzynarodowej grupy, która opracowuje przyszłą ekspozycję Holokaustu w Wilnie”.
Według danych Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy przed II wojną światową w kraju mieszkało około 208 tys. Żydów. Około 195 tys. z nich zginęło. W Wilnie Żydzi stanowili około 30 proc. mieszkańców. Według powszechnego spisu ludności z 2021 r. obecnie na Litwie mieszka ponad 2 tys. osób narodowości żydowskiej.
Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)
aki/ ap/
