Przy wsparciu środków UE samorząd Zabrza zamierza kontynuować rewitalizację zabytkowego osiedla robotniczego Zandka. W dawnej gazowni powstanie Centrum Usług Społecznych, planowane są termomodernizacje i podłączenia do sieci grzewczej, porządkowana będzie zieleń.
Przygotowując trzy lata temu program działań rewitalizacyjnych dla Zandki, pod kątem dostępnych obecnie funduszy unijnych, zabrzańscy samorządowcy założyli m.in. liczne działania społeczne.
Część tych działań ma opierać się na działalności Centrum Usług Społecznych - w zaadaptowanym na cele społeczno-kulturalne zespole budynków dawnej gazowni przy ul. Stalmacha. Umowę na dofinansowanie kwotą ok. 7,6 mln zł tego trwającego od stycznia br. przedsięwzięcia o wartości niespełna 8 mln zł miasto podpisało z końcem ub. roku.
Ten projekt infrastrukturalny uzupełniają unijne projekty związane m.in. z funkcjonowaniem Centrum Wsparcia Rodziny (za 3,3 mln zł, przy 3,1 mln zł dotacji unijnej), uruchomieniem w dzielnicy programu aktywności lokalnej (za 2,1 mln zł, przy wnioskowanej dotacji niespełna 2 mln zł), a także wsparciem dla bezrobotnych czy dotacjami na działalność gospodarczą.
Na terenie Zandki zrealizowane zostaną też prace w dwóch obiektach z dziesięciu, przewidzianych w projekcie „Kompleksowa termomodernizacja budynków użyteczności publicznej na terenie Zabrza” (za 22,4 mln zł, przy wsparciu łącznie 15 mln zł z UE). Obejmą zespół szkolno-przedszkolny przy ul. Cmentarnej oraz salę gimnastyczną.
W kolejnych latach miasto planuje również termomodernizację budynków mieszkalnych przy ul. Tomeczka (etapami, do 2022 r.), a także podłączenia do miejskiej sieci ciepłowniczej.
Do jesieni 2020 r. w I etapie przedsięwzięcia podłączonych do sieci ma zostać 9 budynków przy ul. Bytomskiej, Krakusa oraz Stalmacha (za 4,4 mln zł, w tym 3 mln zł z UE). Doprowadzenie sieci umożliwi też przyłączenie począwszy od 2019 r. kolejnych 9 budynków: przy ul. Stalmacha oraz Tomeczka.
Zandkę obejmuje także miejski program poprawy jakości terenów zielonych za ponad 8,4 mln zł, do którego miasto dostało 7,2 mln zł unijnego wsparcia. Obejmuje on łącznie 21 lokalizacji. W dzielnicy porządkowane mają być tereny przy różnych odcinkach ul. Cmentarnej.
Zandka to tzw. osiedle patronackie wybudowane dla pracowników dawnej huty należącej do arystokratycznego rodu Donnersmarcków. Nazwa pochodzi od niemieckiej historycznej nazwy Sandkolonie (Kolonia Piaskowa), która z kolei nawiązuje do dawnego pobliskiego wyrobiska piasku.
Znajduje się tam ok. 40 kilkurodzinnych budynków wybudowanych z zastosowaniem muru pruskiego. Zaplanowane wówczas jako luksusowe osiedle powstawało od 1903 r. do lat 20. ub. wieku. W ostatnich latach część budynków Zandki opustoszała i podupadła.
Obok malowniczo rozplanowanych domów mieszkalnych ze stromymi dachami, a także tzw. ryzalitami mieszczącymi nowoczesne wówczas toalety dostępne z poziomu każdego półpiętra, na osiedlu powstały szkoła, przedszkole i dom starców. Ulice osiedla obsadzono stojącymi do dziś platanami.
W pobliżu, już poza osiedlem, znajdują się reprezentacyjne budynki dawnej dyrekcji huty (obecnie siedziba władz miasta) oraz straży pożarnej (obecnie komenda miejska PSP). Nieco dalej Donnersmarckowie zbudowali dla robotników: kasyno (obecnie Teatr Nowy), bibliotekę (siedziba Filharmonii Zabrzańskiej), kryty basen (galeria i restauracja), salę gimnastyczną i park.
Na terenie Zandki mieści się m.in. atrakcja architektoniczna – wybudowany w 1927 r. jeden z czterech zabrzańskich tzw. domów z żelaza. Ściany tego budynku wykonano z przygotowanych w pobliskiej hucie metalowych prefabrykatów przypominających nieco znacznie późniejszą tzw. wielką płytę. Do Zandki przylega też założony w 1871 r. zabrzański cmentarz żydowski.
W 2008 r. miasto odkupiło od prywatnych właścicieli szereg budynków sprzedanych 10 lat wcześniej bez pytania o zdanie lokatorów - większość z nich na terenie Zandki. Wcześniej mieściły się w nich mieszkania zakładowe Huty Zabrze (łącznie miasto emitując obligacje za 21 mln zł odkupiło 83 budynki z 944 mieszkaniami; w tym roku wykupuje ostatnią partię obligacji).
W 2012 r. licząca niespełna 2,5 tys. mieszkańców Zandka stała się 18. tzw. jednostką pomocniczą zabrzańskiego samorządu (obok 13 tamtejszych dzielnic i 4 osiedli), które mają swoje rady – działające na mocy uchwały rady miasta. Chodziło m.in. o możliwość ubiegania się o dofinansowanie do przedsięwzięć w ramach konkursu dla rad dzielnic.
W ramach partycypacji mieszkańców, oprócz działalności rady dzielnicy, dotąd w ramach zabrzańskiego budżetu obywatelskiego wsparcie dostały dwa projekty: budowa siłowni pod chmurką – za 58 tys. zł i dwuletni projekt dotyczący monitoringu – za 160 tys. zł.
W 2013-15 r. za blisko milion złotych na osiedlu powstała nowa sieć wodociągowa, której koszt budowy – dzięki m.in. ograniczeniom strat - zwrócił się w ciągu dwóch lat.(PAP)
autor: Mateusz Babak
mtb/ hgt/
