"SZPIEGOWANIE LISTÓW, czyli jak nas kontrolowano…"

Inspiracją do rozmowy jest materiał Perlustracja, przygotowany przez Macieja Drygasa i zamieszczony na łamach ostatniego, 68. numeru kwartalnika „Karta” oraz najnowszy film tego reżysera Cudze listy.
Służby bezpieczeństwa PRL kontrolowały rocznie kilkadziesiąt milionów listów. Codziennie wyspecjalizowane komórki zajmowały się odklejaniem kopert, czytaniem i analizą prywatnej korespondencji, dzięki czemu powstawały raporty o nastrojach społecznych. Maciej Drygas, aby zobrazować mechanizmy działania służb inwigilacyjnych i zbudować przejmujący portret wewnętrzny obywateli Peerelu – posłużył się wybranymi unikatowymi materiałami archiwalnymi – tajnymi sprawozdaniami, raportami, instrukcjami oraz cytatami z prywatnych, często bardzo intymnych listów zwykłych ludzi.

Praca nad filmem Cudze listy trwała około pięciu lat. Kontrolowana przez służby perlustracyjne korespondencja stała się punktem wyjścia, żeby opowiedzieć o czymś, co tak bardzo nieuchwytne, dotknąć czegoś, co było w nas w środku, zrozumieć nasze myśli, ukryte pragnienia.

Dramaturgia filmu oparta jest w większości na tekstach listów pisanych przez zwykłych ludzi o zwykłych sprawach. Bardziej interesowała mnie rekonstrukcja codzienności niż budowanie portretu heroicznego. Odrzucałem więc listy relacjonujące wydarzenia wokół naszych najważniejszych dat historycznych, skupiając się bardziej na korespondencji o chorej matce czy problemach w przedszkolu.

Świadomie gromadziłem materiał archiwalny z dużym zapasem. Wiedziałem, że kiedy ukończę film, podzielę się całością dokumentacji z czytelnikami „Karty”. W tym wyborze bardziej skupiłem się na technologii kontroli korespondencji. Usiłowałem poprzez teksty odnalezionych dokumentów perlustracyjnych zrekonstruować ten jakże trudny do zrozumienia i przyjęcia „orwellowski” świat. W tym sensie traktuję ten zapis jako swoiste postscriptum do filmu Cudze listy.

(Maciej J. Drygas, Cudze listy, „Karta” nr 68)

KINO.LAB CSW Zamek Ujazdowski

ul. Jazdów 2, Warszawa

WSTĘP WOLNY