Andrzej Chyra. Fot. PAP/S. Leszczyński
"Znieważona ziemia" Michale Boganim od tygodnia gości na ekranach francuskich kin. Fabuła nt. Czarnobyla ukazuje katastrofę z punktu widzenia mieszkańców Prypeci. W rozmowie z PAP reżyserka wraca m. in. do współpracy z Andrzejem Chyrą i z Leszkiem Możdżerem.
PAP: „Znieważona ziemia” jest obok „W sobotę” rosyjskiego reżysera Aleksandra Mindadze jedynym do tej pory zrealizowanym filmem fabularnym o Czarnobylu, a przy okazji pani debiutem fabularnym. Co skłoniło reżyserkę z Izraela do zajęcia się tym tematem?
Michale Boganim: Fakt, że do tej pory nie zrealizowano na ten temat fabuły. Podczas moich wyjazdów na Ukrainę, gdzie nakręciłam też dokument "Odessa, Odessa", odwiedziłam zakazaną zonę, byłam w Prypeci i musiałam przyznać, że to bardzo "kinematograficzne" miejsce.
PAP: Dlatego wybrała pani język fabuły?
M.B.: Chciałam wyjść z sytuacji rzeczywistej, aby opowiedzieć tę historię własnymi słowami, zbudować ją na podstawie tego, co przez lata dokumentacji usłyszałam od Ukraińców. Film mówi o katastrofie, ale i o wygnaniu, o przywiązaniu do ziemi. W kinie interesuje mnie balansowanie na granicy rzeczywistości i fikcji.
PAP: W filmie nietrudno zauważyć fascynację twórczością reżysera Andrieja Tarkowskiego. Zdjęcia Giorgosa Arvanitisa są oświetlone realistycznie i fantastycznie zarazem. To zamierzone?
M.B.: Tak, podczas pracy nad filmem inspirowałam się "Stalkerem" Tarkowskiego, filmem wizjonerskim w tej tematyce. Wielokrotnie zwracam uwagę na proroczy wymiar Apokalipsy, którą Tarkowski też cytuje. Czarnobyl po ukraińsku oznacza piołun, czyli zielę, ale i meteoryt z Apokalipsy, przez który wody zgorzkniały.
PAP: Dwuczęściowa struktura filmu nawiązuje do Biblii?
M.B.: Interesował mnie podział na części, żeby symbolicznie ukazać raj utracony, ale też pokazać, jak katastrofa odbiła się na losach zwykłych ludzi. Nagromadzenie historii, zwłaszcza w filmie, w którym głównym bohaterem jest miejsce, pozwala na rozpatrzenie problemu z kilku możliwych punktów widzenia. Nie chodzi mi o historyczną rekonstrukcję, sama katastrofa nigdy nie jest pokazana bezpośrednio. Można mi zarzucić, że w pierwszej części pokazuję idyllę, ale chodzi też o ukazanie utopii komunizmu, w którą ci ludzie wierzyli.
PAP: Czarnobyl jest więc zapowiedzią końca komunizmu?
M.B.: Najpierw pokazuję sfabrykowaną przez system idyllę, a później jej rozkład, dlatego tak ważna dla zrozumienia fabuły jest postać inżyniera centrali.
PAP: Postać grana przez Andrzeja Chyrę?
M.B.: Tak, Aleksiej - w tej roli Chyra - wierzy, że komunizm oznacza progres, trudno mu pogodzić się z tym, co nastaje.
PAP: A Ania, którą gra w filmie Olga Kurylenko, mogłaby być każdą ukraińską kobietą?
M.B.: Ania uosabia przywiązanie do ziemi. Jak wiele kobiet na dzisiejszej Ukrainie marzy o lepszym życiu, ale nie jest w stanie porzucić wspomnień.
PAP: Kurylenko doceniano do tej pory za jej fizyczne atrybuty, podczas gdy w pani filmie jest ona sportretowana nietypowo, często bez makijażu, z wypadającymi włosami. Aktorka miała trudności, żeby taką postać zagrać?
M.B.: Na początku tak, ale sama chciała zmierzyć się z swoim wizerunkiem, pokazać, że jest w stanie zagrać coś więcej, niż tylko atrakcyjną dziewczynę Bonda. Zrobiła na mnie olbrzymie wrażenie.
PAP: A jak pracowało się z Andrzejem Chyrą?
M.B.: To niezwykle utalentowany aktor, którego nie trzeba "prowadzić". Postawiłam go w niewygodnej pozycji, ponieważ niektóre sceny kręciliśmy w warunkach dokumentalnych, w pociągach, na targu, gdzie prosiłam go o nawiązanie kontaktu z ludźmi. Dzięki grze w teatrze Andrzej ma niezwykłe poczucie improwizacji i samej reżyserii, wychodzi z propozycjami. Chciałabym z nim jeszcze pracować.
PAP: Film jest koprodukcją Francji, Niemiec, Polski i Ukrainy. Obecność Chyry w obsadzie i muzyka Leszka Możdżera wynikają z wymogów koprodukcyjnych. Czy to kompromis?
M.B.: Dla mnie to żaden kompromis, ponieważ poznałam niesamowitych artystów.
PAP: Jak przebiegała współpraca z Możdżerem?
M.B.: Na początku nic nie mówił. Miałam obawy, że nic z tego nie wyjdzie, ale już podczas nagrań w Krakowie okazało się, że obawy były bezpodstawne. Zaimponowało mi jego wyczucie tematu i "reaktywność". Leszek Możdżer jest genialnym muzykiem.
PAP: Nie wiadomo jeszcze, kiedy film obejrzy szeroka publiczność w Polsce, trwają rozmowy z dystrybutorem. Kiedy natomiast film zostanie zaprezentowany na Ukrainie?
M.B.: 26 kwietnia, w rocznicę katastrofy.
PAP: Film nakręciliście w "Zonie". Trudno było uzyskać pozwolenie?
M.B.: Władzom ukraińskim nie podobało się, że mówię otwarcie o zatajeniu prawdy po katastrofie. Żeby zdobyć pozwolenie, musieliśmy sfabrykować fałszywy scenariusz.
PAP: Czy film będzie pokazywany w Rosji?
M.B.: Myślę, że zostanę tam ocenzurowana. To znaczy film być może w ogóle się nie ukaże, choć został nakręcony po rosyjsku i grają w nim znani rosyjscy aktorzy.
PAP: Skąd ta obawa?
M.B.: Objechaliśmy pół świata z tym filmem. Byliśmy na festiwalach w Wenecji, Toronto, Warszawie. Ale do Rosji nas nie zaproszono. A przecież wiedzą, że ten film istnieje.
Rozmawiała: Ewa Wohn, Paryż (PAP)
ewo/ jp/ mlu/
