Pierwsze carstwo bułgarskie w szczytowym okresie swojego istnienia obejmowało tereny od Przesmyku Korynckiego na południu, po brzegi Dniestru i Dniepru na północy. Choć jego historia liczy niewiele ponad 100 lat, ustanowiło podwaliny politycznej i kulturowej tożsamości bułgarskiej. Książka „Carstwo bułgarskie” stara się opisać ten krótki, lecz bardzo ważny okres historii Bułgarii.
Historia państwa bułgarskiego sięga połowy VII wieku naszej ery, gdy tereny Mezji Dolnej i Scytii Mniejszej zajęły plemiona protobułgarskie, uchodzące przed najazdem Chazarów. Przez kolejne 200 lat chanowie bułgarscy umacniali swoją władzę, wielokrotnie zmuszeni toczyć wojny z cesarstwem bizantyjskim, a ludy protobułgarskie „slawizowały się”, wiążąc się z miejscową ludnością.
Panujący od połowy IX wieku chan Borys zdecydował się na przyjęcie chrześcijaństwa. Powody, dla których zdecydował się na chrzest trudne są dziś do ustalenia. Z jednej strony poważną rolę odgrywała tu zapewne widoczna w choćby w sąsiednim Bizancjum państwowo- i kulturotwórcza rola religii chrześcijańskiej, z drugiej – świadomość coraz większej popularności, jaką chrześcijaństwo zyskiwało wśród poddanych Borysa. Wg niektórych naukowców Borys rozważał przyjęcie nowej religii z Zachodu, o czym świadczyć mogły kontakty z Ludwikiem III Niemieckim.
Cesarstwo Bizantyjskie wykorzystało jednak katastrofalne trzęsienie ziemi, jakie nawiedziło Bułgarię w 863 roku i związaną z nim klęskę głodu – Bizancjum zastosowało metodę kija i marchewki: kijem miało być demonstracyjne przerzucenie wojsk na granicę z Bułgarią i groźba wojny, marchewką zaś – obietnica pomocy żywnościowej dla głodującego państwa Borysa. W tej sytuacji chan Bułgarii przestał się wahać i przyjął nowa religię z rąk patriarchy Konstantynopola (naukowcy nie są zgodni, czy nastąpiło to w 865 czy w 866 roku).
Książka „Carstwo bułgarskie 866-971. Polityka, społeczeństwo, gospodarka, kultura”, to historia tworzenia, powstania i upadku państwa carów bułgarskich, opis ewolucji od pogańskiego państwa plemiennych chanów do silnej konstrukcji państwowej z dynamicznie rozwijającą się gospodarką i przede wszystkim kulturą.
Car Borys, przyjąwszy na chrzcie imię Michał sprawował rządu do roku 889 – ustąpił dobrowolnie, pozostawiając rządy synowi Włodzimierzowi-Rasate, sam zaś osiadł w klasztorze. Cztery lata rządów Włodzimierza doprowadziły jednak kraj do chaosu, wpływy odzyskiwali zwolennicy kultów pogańskich, stary chan opuścił więc klasztor i doprowadził do obalenia starszego syna, osadzając na tronie młodszego potomka – Symeona.
W początkowym okresie panowania Symeona Bułgaria musiała toczyć wojny z najeżdżającymi ją od północy plemionami madziarskimi oraz z obawiającym się wzrostu znaczenia Bułgarii Bizancjum. Dzięki talentom młodego chana, Bułgaria wyszła z tych wojen zwycięsko, zajmując nowe terytoria (Tracja) i znacznie przesuwając granice południową za Larisę, a północną opierając o Dniepr i Dniestr.
W szczytowym okresie swego panowania Symeon kilkukrotnie oblegał Konstantynopol i wymusił na Bizancjum uznanie go carem Bułgarów i Romejów (taki bowiem tytuł przybrał w 913 roku).
Bułgaria za panowania cara Symeona to także państwo dynamicznie rozwijające się wewnętrznie. Zdobywane w wojnach prowincje dostarczały bogactw naturalnych, a kontrola szlaków komunikacyjnych na Bałkanach, pozwalała także na kontrolowanie handlu w tym regionie. Silna władza cara i utworzonej przez niego administracji umożliwiała sprawne zarządzanie terytorium państwa, powstawały nowe osady i miasta, prężnie rozwijała się nowa stolica -- Presław Wielki. Chrystianizacja kraju i gęsta sieć klasztorów sprzyjały rozwojowi piśmiennictwa.
Państwo stworzone przez Borysa-Michała i umocnione przez Symeona przetrwało niedługo. Car Symeon zmarł w 927 roku, a rządy pozbawionego autorytetu jego syna Piotra doprowadziły do państwo do rozpadu wewnętrznego i utraty kolejnych prowincji na rzecz Bizancjum oraz rosnącego w siłę państwa ruskiego. Piotr zmarł w roku 696 – Bułgaria przetrwała zaledwie dwa lata dłużej. Po wyparciu z jej terenów armii ruskiej cesarz Jan I Tzimiskes włączył Bułgarię do Bizancjum jako prowincję, a synów cara Piotra zatrzymał w stolicy jako jeńców.
Książka „Carstwo bułgarskie 866-971. Polityka, społeczeństwo, gospodarka, kultura”, to historia tworzenia, powstania i upadku państwa carów bułgarskich, opis ewolucji od pogańskiego państwa plemiennych chanów do silnej konstrukcji państwowej z dynamicznie rozwijającą się gospodarką i przede wszystkim kulturą.
Autorzy, uznani specjaliści z Katedry Historii Bizancjum Uniwersytetu Łódzkiego, umiejętnie przedstawiają czytelnikowi proces umacniania władzy carów i wzrost politycznego (oraz militarnego) znaczenia Bułgarii, ale wiele miejsca poświęcają także zagadnieniom pozapolitycznym. Sprzyja temu konstrukcja książki, której pierwszą część zajmują wydarzenia polityczne 105 lat pierwszego carstwa bułgarskiego, ale druga zajmuje się szczegółowymi zagadnieniami dotyczącymi innych dziedzin życia społeczno-państwowego.
W części tej czytelnik może poznać nie tylko działanie administracji państwowej czy postępy chrystianizacji Bułgarii i związanego z nimi rozwoju piśmiennictwa i kultury na tamtych terenach, ale także strukturę społeczną krajów rządzonych przez Borysa, Symeona i Piotra, gospodarczą specyfikę poszczególnych regionów, przebieg szlaków handlowych etc. Obie części dopełniają się wzajemnie, tworząc bogaty i barwny obraz państwa bułgarskiego.
Atutem książki poza dynamiczną narracją i bardzo bogatą bazą źródłową, są także fotografie, ukazujące zabytki państwa bułgarskiego, przybliżające czytelnikowi pisywane przez autorów miejsca i wydarzenia oraz aneks, w którym umieszczono przetłumaczone na język polski zabytki piśmiennictwa starobułgarskiego.
„Carstwo bułgarskie 866-971. Polityka, społeczeństwo, gospodarka, kultura”, Mirosław J. Leszka, Kirił Marinow, PWN, Warszawa, 2015
Andrzej Kałwa
ajk/ ls/
