Ukazująca się właśnie nakładem krakowskiego wydawnictwa AA książka „III Rzesza. Zbrodnia bez kary” to próba analizy fenomenu III Rzeszy i odpowiedzi na pytanie o źródła „wielkiego zła" oraz o to, czy zbrodnie, popełniane przez „zwyczajnych Niemców” w imię nazistowskiej ideologii, rzeczywiście zostały ukarane.
Swoją książkę autorka podzieliła na trzy zasadnicze części. W rozdziale „Narodziny szaleństwa” próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak możliwe było w tak krótkim czasie (1918-1933) przeistoczenie się Niemiec z państwa kojarzonego powszechnie z kulturą i cywilizacją w partyjną machinę, gotową podpalić całą Europę, byle tylko wprowadzić w życie hasła „panowania rasy germańskiej”.
Joanna Wieliczka-Szarkowa analizuje w tym rozdziale założenia ideologii volkistowskiej, przypomina popularne na przełomie XIX i XX wieku teorie rasistowskie i eugeniczne, zwraca uwagę na polityczną i ekonomiczną sytuację Niemiec po zakończeniu I wojny światowej oraz nastroje społeczne panujące w kraju po przegranej wojnie. Czytelnik poznać może także początki politycznej kariery Adolfa Hitlera i kolejne etapy upadku Republiki Weimarskiej.
Poszukując odpowiedzi na pytanie o źródła nazizmu i przyczyny sukcesu, jaki NSDAP odniosła w powersalskich Niemczech, autorka kładzie szczególny nacisk na antychrześcijańskie oblicze ideologii narodowego socjalizmu. Powołuje się tu na słowa Jana Pawła II, wygłoszone w 2000 roku w instytucie Yad Vashem: „Skąd u człowieka mogła wziąć się tak skrajna pogarda dla drugiego człowieka? Ponieważ doszedł on do momentu pogardy dla Boga”.
W swej opowieści o hitlerowskich Niemczech Joanna Wieliczka-Szarkowa wielokrotnie powraca do motywu „świeckiej religii”, jaką stałą się dla społeczeństwa niemieckiego ideologia nazistowska – nie tylko w wymiarze ceremonialnym, ale przede wszystkim w wierze i zaangażowaniu obywateli Niemiec w realizację jej haseł.
W swej opowieści o hitlerowskich Niemczech Joanna Wieliczka-Szarkowa wielokrotnie powraca do motywu „świeckiej religii”, jaką stałą się dla społeczeństwa niemieckiego ideologia nazistowska – nie tylko w wymiarze ceremonialnym, ale przede wszystkim w wierze i zaangażowaniu obywateli Niemiec w realizację jej haseł.
Rozdział „Przejęcie władzy 1933-1939” to szczegółowy opis przejmowania przez nazistów pełnej kontroli nad niemieckim życiem politycznym, gospodarczym i społecznym. Znajdujemy w nim podrozdziały dotyczące budowania wizerunku Adolfa Hitlera jako „Wodza Narodu”, walk frakcyjnych w NSDAP, zwalczania wszelkich przejawów opozycji wewnętrznej oraz początków powstawania niemieckiej machiny gospodarczej, od samego początku nastawionej na produkcję militarną.
Sporo miejsca autorka poświęca także zawłaszczeniu przez NSDAP niemal całości życia społeczno-kulturalnego i eliminacji z niemieckich mediów, literatury, filmu, malarstwa itd., wszystkiego, co władze uznawały za niezgodne z obowiązującą ideologią.
Istotną częścią rozdziału „Przejęcie władzy” są fragmenty ukazujące wprowadzanie przez nazistów w życie haseł o „czystości rasy”. Autorka przywołuje tu słowa Hitlera: „Gdyby w Niemczech przybywało co roku milion dzieci i jednocześnie ubywało siedemset-osiemset tysięcy najsłabszych”, wtedy ostatecznym wynikiem byłoby wzmocnienie siły narodu”.
Opisuje działania niemieckiego państwa narodowo-socjalistycznego służące realizacji podobnych haseł – proces przechodzenia od założeń międzywojennej eugeniki centralnie sterowanego zbrodniczego planu fizycznej eliminacji ze społeczeństwa ludzi nieuleczalnie chorych, „bezwartościowych” lub nieodpowiadających kryteriom rasowym.
W ostatnim rozdziale, zatytułowanym „Szał bersekerów 1939-1945” – Joanna Wieliczka-Szarkowa szczegółowo przedstawia wydarzenia na frontach II wojny światowej i ostateczny upadek III Rzeszy. Istotne miejsce w tym rozdziale zajmuje opis działań III Rzeszy wobec Żydów – autorka, wykorzystując wspomnienia świadków epoki i nie stroniąc do drastycznych momentami opisów, przedstawia Holocaust w całej jego zbrodniczej brutalności.
Mniej drastyczny lecz równie sugestywny jest opis ostatnich dni III Rzeszy – prób podtrzymania przez nazistów przekonania o ostatecznym zwycięstwie, ślepej wiary w ideologię konfrontowanej z codziennymi klęskami, rozpadu państwa i panującej w bliskim upadku Berlinie atmosfery „Götterdämmerung” – „zmierzchu bogów”.
W przeciwieństwie do większości autorów, opisujących dzieje III Rzeszy, autorka „Zbrodni bez kary” nie kończy swej opowieści w maju 1945 roku lub na procesie norymberskim ale rozciąga ją na lata późniejsze, przedstawiając czytelnikowi prowadzone przez aliantów procesy zbrodniarzy wojennych i działania denazyfikacyjne prowadzone w strefach okupacyjnych. To może najbardziej gorzki fragment książki – przytoczone przez autorkę liczby oskarżonych i skazanych oraz powojenne losy tych, którym udało się uniknąć sprawiedliwości są bolesnym świadectwem krótkiej pamięci społeczeństw i niebezpiecznym memento na przyszłość.
„III Rzesza. Zbrodnia bez kary”, Joanna Wieliczka-Szarkowa, Wydawnictwo AA s.c., Kraków, 2015
Andrzej Kałwa
ls
