W historiografii ukazywany jest zwykle jako polityk i dyplomata. Sam czuł się przede wszystkim żołnierzem, który na rozkaz Piłsudskiego objął kierownictwo polityki zagranicznej Polski. W odróżnieniu od Marszałka Józef Beck przegrał najważniejszą batalię – o pamięć historyczną rodaków. Czy książka Marka Kornata i Mariusza Wołosa może to zmienić?
Józef Beck to jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w dwudziestowiecznej historii Polski. „Czarna legenda” dyplomaty wykształciła się już podczas jego życia i powielana była zarówno w kręgach krajowej opozycji, jak i w nieprzychylnych mu środowiskach międzynarodowych, zwłaszcza we Francji. Zamieszanie w tajemniczą sprawę zaginięcia gen. Włodzimierza Ostoi-Zagórskiego, bezwzględna rozprawa z opozycją wobec obozu sanacyjnego, twardy kurs wobec mniejszości narodowych czy antysemityzm – to tylko niektóre z oskarżeń rzucanych pod jego adresem. Przede wszystkim jednak słów krytyki nie szczędzono jego polityce zagranicznej. Przeciwnikom jawił się jako rzecznik proniemieckiego kursu realizowanego wbrew woli społeczeństwa, frankofob czy faszysta. Wreszcie nie zabrakło i oskarżeń najcięższego kalibru – o stworzenie niekorzystnej koniunktury międzynarodowej, wywołanie światowego konfliktu i przyczynienie się do upadku państwa. Czy prawa ręka i jeden z ulubieńców Marszałka zasługuje na tak bezwzględne oceny? Ten temat gruntownie studiują Marek Kornat i Mariusz Wołos.
Książka „Józef Beck. Biografia” to pasjonująca opowieść o życiu jednej z najważniejszych postaci polskiej sceny politycznej dwudziestolecia międzywojennego. W swojej pozycji autorzy wnikliwie przyglądają się bohaterowi, ukazując kompletny obraz jego życia: od najmłodszych lat, przez służbę w Drużynach Strzeleckich i Legionach, zdobywanie szlifów dyplomatycznych w roli wojskowego attaché we Francji, aż po organizowanie przewrotu majowego i objęcie funkcji wiceministra. W dalszej części publikacji widzimy już Becka jako samodzielnego twórcę polskiej polityki zagranicznej – zarówno w przededniu światowego konfliktu, jak i w pierwszych dniach kampanii wrześniowej. Rozważania wieńczy zaś smutny obraz ostatnich lat życia bohatera, spędzonych na internowaniu w Rumunii, gdzie w 1944 r. zmarł. Ale na pieczołowitym odwzorowaniu ścieżki zawodowej dyplomaty charakterystyka Becka rzecz jasna się nie kończy.
II wojna światowa – 80. rocznica
U Kornata i Wołosa Beck to przede wszystkim człowiek z krwi i kości: z wadami, słabościami, a więc i prawem do popełniania błędów, chociaż tych ostatnich autorzy dostrzegają w jego polityce stosunkowo niewiele. Z pozoru chłodny, skryty za barierą uprzejmego dystansu – potrafił być również pełen pasji. W ten sposób badacze definitywnie burzą w swojej książce wizerunek polityka wyniosłego, z teatralnym namaszczeniem wypowiadającego podniosłe hasła o honorze. Przedstawiony przez nich Beck okazuje się osobowością bardziej złożoną i zdecydowanie niedającą się łatwo zaszufladkować. A przez to znacznie ciekawszą.
Chociaż tytuł książki sugeruje, że mamy do czynienia z biografią, w rzeczywistości narracja jest znacznie bogatsza, stanowiąc wciągającą opowieść o procesie kształtowania się odrodzonej Rzeczypospolitej i złożonym procesie walki o jej miejsce w międzywojennej Europie. Autorzy wnikliwie ukazują proces stopniowego rozpadu ładu wersalskiego i kształtowania politycznych sojuszy oraz stref wpływów. Wiernie oddają też pełną napięcia atmosferę panującą na Starym Kontynencie w przededniu wybuchu II wojny światowej. Osadzając działalność Becka na szerszym tle, pozwalają zrozumieć niełatwe okoliczności, w jakich przyszło mu kierować polityką zagraniczną odrodzonego kraju, oraz motywacje podejmowanych przezeń działań. Dzięki temu praca zmienia się z pozycji jedynie biograficznej w pasjonujące kompendium wiedzy o sytuacji w międzywojennej Polsce i w całej Europie.
Historycy i publicyści nie od dziś spierają się o to, czy Beck realizował własny kurs polityki, czy też pozostawał jedynie wykonawcą politycznych wizji Piłsudskiego. To jeden z kluczowych problemów analizowanych przez Kornata i Wołosa: w publikacji analizują argumenty formułowane przez różnych badaczy dziejów odrodzonej Polski, konfrontując je z poczynaniami i deklaracjami samego Becka. To zadanie tym trudniejsze, że dyplomata stronił od publicznego wygłaszania sądów: unikał wywiadów, nie pozostawił też właściwie żadnych koncepcyjnie dopracowanych wypowiedzi pisemnych. Dokładna rekonstrukcja jego poglądów na politykę zagraniczną możliwa jest głównie na podstawie analizy notatek sporządzonych z rozmów z dyplomatami czy raportów i depesz, powstałych jeszcze w czasie kierowania przezeń placówką dyplomatyczną we Francji. Tę drogę wybrali autorzy publikacji, ukazując główne założenia polityki zagranicznej Becka – niezawisłej, opartej na porozumieniach bilateralnych i regionalnych sojuszach, wiernej zasadom i imponderabiliom.
80 lat temu Józef Beck objął stanowisko szefa MSZ
Kornat i Wołos kwestionują jednocześnie narrację ukazującą Becka jako więźnia romantycznego dziedzictwa polskiej historii. Przeciwnie, konsekwentnie podkreślają realizm dyplomaty i trafność jego ocen na temat sytuacji międzynarodowej (np. poglądy na funkcjonowanie Ligii Narodów). Doceniając przenikliwość i polityczny zmysł Becka, autorzy wyraźnie skłaniają się do tego, by uznać go za skrupulatnego i uległego wykonawcę polityki ukształtowanej przez Piłsudskiego. To też niejednokrotnie sam podkreślał, przyznając we właściwej dla siebie wojskowej nomenklaturze, iż jego zadaniem jest wykonywanie rozkazu – tak, by „nie dolewać wody do wina wielkich myśli politycznych Komendanta”.
Józef Beck to postać, obok której trudno przejść obojętnie. Podobnie jak za życia, tak i dzisiaj wywołuje skrajne emocje, stanowiąc obiekt kontrowersji i sporów – nie zawsze o naukowym podłożu. Na tle mnożących się dysput z zakresu historii alternatywnej Kornat i Wołos zapewniają czytelnikowi spojrzenie chłodne, pozbawione emocji czy prób pochopnego osądzania bohatera. Jednocześnie stronią też od przyjmowania tendencyjnych założeń. Przy zetknięciu się z utartymi, bezrefleksyjnie powielanymi tezami, wypowiadają przysłowiowe „sprawdzam”. Gromadzą argumenty, analizują źródła i tym samym – wiernie odtwarzają klimat minionej epoki. Biografia autorstwa Kornata i Wołosa przynosi bardzo istotny głos w sporze o politykę Polski w przededniu II wojny. Uciekając od powielania utartych schematów czy prostych odpowiedzi, skłania do krytycznego spojrzenia na jakość polskiej dyplomacji międzywojnia – na chłodno, bez emocji i ideologicznych naddatków.
Natalia Pochroń
Źródło: MHP
