Tocząca się w okupowanych przez III Rzeszę krajach Europy walka konspiracyjna jest tematem książki „Ruch oporu w Europie 1939-1945”. Opowiada ona o przebiegającym przez całą Europę „podziemnym froncie”.
Redaktorami tomu są Philip Cooke, profesor historii i kultury Włoch na Strathclyde University oraz Ben H. Shepherd, profesor historii na Glasgow Caledonian University. Przytaczają oni pogląd Henri'ego Michela, który twierdził, że ruch oporu był czymś więcej niż tylko czwartym rodzajem sił zbrojnych (po wojskach lądowych, marynarce wojennej i lotnictwie), lecz że rozwinął się on w drugi konflikt, równoległy, czy też raczej toczący się pod powierzchnia wojny, prowadzonej przez koalicje i armie klasycznego typu.
W podzielonej na 11 rozdziałów książce naukowcy z całej Europy przedstawicieli historię ruchu oporów w krajach okupowanych w czasie II wojny światowej przez Niemcy, analizując różnorodne aspekty walki podziemnej i czynniki jakie wpływały na kształt i charakter działalności ruchu oporu w poszczególnych krajach.
Rozdział pierwszy poświęcony jest nakreśleniu ram teoretycznych problemu funkcjonowania organizacji konspiracyjnych w Europie oraz krótkiemu rysowi historycznemu, w którym główne miejsce przypadło SOE – Special Operations Executive, brytyjskiej agencji rządowej powołanej w 1940 roku, m.in. dla koordynacji działań dywersyjnych w okupowanej Europie oraz niesieniu pomocy działającym na jej terenie organizacjom podziemnych.
Kolejne rozdziały książki prezentują funkcjonowanie ruchu oporu w Belgii, Czechach (oraz na Morawach), Francji, Grecji, Włoszech, Holandii, Polsce, Jugosławii, Związku Radzieckim oraz w krajach skandynawskich. Autorzy poszczególnych rozdziałów przedstawiają historię organizacji podziemnych w poszczególnych krajach, podkreślając odmienność warunków, w jakich przyszło działać konspiratorom z różnych rejonów Europy oraz szukając źródeł zaangażowania w walkę i jej skuteczności nie tylko w stosunku Niemców do ludności podbitych przez siebie krajów, ale również w uwarunkowaniach historycznych, panujących w danym rejonie stosunkach społecznych i warunkach gospodarczych, czy ukształtowaniu geograficznym.
Z rozpisanej na 11 głosów opowieści o europejskim ruchu oporu powstała wielobarwna mozaika organizacji konspiracyjnych działających w Europie w latach 1939-1945, podkreślająca podobieństwa i różnice, historię i osiągnięcia ruchu oporu w opisywanych na kartach książki krajach.
Czytelnika polskiego najbardziej zainteresuje cześć poświęcona ruchowi oporu w okupowanej Polsce. Przyzwyczajeni do szczegółowych opracowań i szczegółowego przedstawiania historii działań Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Batalionów Chłopskich, Armii Ludowej itd., mogą poczuć spore rozczarowanie – Polsce poświęcono zaledwie 26 z 400 stron książki (dla porównania skandynawski, belgijski i czeski ruch oporu opisane są na 32 stronach, francuska Resistance – na 30, a sytuacji w Jugosławii poświęcono 40 stron).
Poświęcony Polsce rozdział autorstwa Paula Latawskiego, wykładowcy Królewskiej Akademii Wojskowej w Sandhurst stanowić może jednak przykład precyzyjnego pisarstwa historycznego, które pozbawione typowego dla autorów pochodzących z krajów, które opisują, zabarwienia emocjonalnego, nie wikła się w doraźne spory historyczno-polityczne, lecz skupia na najważniejszych aspektach opisywanego tematu.
Zainteresowanym najnowszą historią Polski czytelnikom może, oczywiście, brakować opisu tej czy innej akcji polskiego podziemia, może brakować wielu istotnych z polskiego punktu widzenia postaci, jednak po lekturze rozdziału, opisującego funkcjonowanie polskiego ruchu oporu, rozdziału – co warto pamiętać, przeznaczonego dla czytelnika z Europy Zachodniej – pozostaje wrażenie, że znalazło się w nim wszystko, co niezbędne dla zrozumienia historii polskiej konspiracji w czasie II wojny światowej, jej specyfiki, historycznych źródeł itd.
Pozostałe, rozszerzające tę podstawową wiedzę, informacje czytelnicy mogą znaleźć samodzielnie, dzięki umieszczonych w tekście przypisach, odsyłających do bardziej szczegółowych lektur oraz liście pozycji, których przeczytanie rekomendują zainteresowanym czytelnikom autorzy.
„Ruch oporu w Europie 1939-1945”, red. Phillip Cooke, Ben H. Shepherd, wyd. Bellona, Warszawa, 2015.
Andrzej Kałwa
ajk/ ls/
