Pretekstem do wydania omawianego tomu stało się obchodzone właśnie 50-lecie powstania Zakładu Historii Wychowania na poznańskim Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. Jubileusz ten potraktowano - oczywiście - jako okazję do pochwalenia się dotychczasowym dorobkiem naukowym pracowników i współpracowników wspomnianej komórki organizacyjnej czy też do nakreślenia perspektyw badawczych na przyszłość. Jest to także ważny impuls do badania historii regionalnej na przykładzie Wielkopolski i osób z nią związanych swoim pochodzeniem i/lub działalnością.
Księga została podzielona na cztery części, przy czym część I wypełniają niemal wyłącznie informacje o charakterze organizacyjno-instytucjonalnym. Poznamy tam więc m. in. skróconą historię funkcjonowania Zakładu oraz najważniejsze osiągnięcia naukowe jego pracowników byłych i obecnych.
Część II pt. „Ludzie” zawiera biogramy tych Wielkopolan, którzy swoją działalnością edukacyjną zasłużyli się szczególnie w krzewieniu oświaty i nauki wśród mieszkańców Wielkopolski. Część tę otwiera szkic poświęcony listom wojewody poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego (1609-1655) do swojego brata Łukasza (1612-1662) - marszałka nadwornego koronnego. Listy te opisują zagraniczne wojaże najstarszego syna wojewody - Piotra odbywane w celach edukacyjnych. Nie mniej interesujący jest artykuł poświęcony postaci Atanazego Raczyńskiego (1788-1874) - młodszego brata Edwarda. Został on tam przedstawiony jako wielki znawca sztuki portugalskiej i inicjator przeniesienia zabytkowego obramowania okiennego ze sławnego klasztoru dominikańskiego w miejscowości Batalha na zewnętrzną ścianę ratusza w wielkopolskim Obrzycku.
Inna z kolei praca prezentuje związki Karola Libelta (1807-1875) ze Szkołą Narodową Polską w Paryżu z okresu Wielkiej Emigracji, a w jeszcze innej - Ewaryst Estkowski (1820-1856) i Józef Chociszewski (1837-1914) są przedstawieni jako autorzy elementarzyków dla dzieci wiejskich. Na dalszych kartach części II znajdziemy omówienie działalności: Antoniego Kaliny (1846-1906) - językoznawcy wywodzącego się ze wsi Krępa w okolicach Ostrowa Wielkopolskiego (późniejszego profesora Uniwersytetu we Lwowie), Wacława Blizińskiego (1870-1944)- księdza z parafii Lisków w ziemi kaliskiej czy Wielkopolan edukujących ludność Górnego Śląska na przełomie XIX i XX w. Podobny przekrojowy charakter ma szkic o nauczycielach z Wielkopolski w męskich szkołach średnich Królestwa Polskiego w latach 1833-1862 oraz prezentacja sylwetek kierowników Katedry Pedagogiki i Dydaktyki na Uniwersytecie w Poznaniu w okresie międzywojennym.
Część III pt. „Instytucje” podejmuje problematykę instytucji oświatowych i wychowawczych w Wielkopolsce poczynając od XVI w., a kończąc na czasach nam współczesnych. Zachowuje więc wewnętrzny porządek chronologiczny i zajmuje się kolejno: XVI-wiecznymi „libri beneficiorum” czyli kościelnymi księgami uposażeń (analizowanymi tutaj pod kątem wielkopolskich szkół, nauczycieli i uczniów), wychowaniem religijnym prowadzonym w poznańskiej Akademii Lubrańskiego oraz w tamtejszym kolegium jezuickim w czasach I Rzeczypospolitej, dziejami konwiktu szlacheckiego prowadzonego przez jezuitów w Kaliszu, szkolnictwem i administracją szkolną departamentu poznańskiego z okresu Księstwa Warszawskiego (1807-1815).
Wieku XX dotyczą już natomiast takie tematy, jak: początki wielkopolskiego harcerstwa w latach 1912-1918, dzieje Sodalicji Mariańskiej w Państwowym Gimnazjum im. gen. Józefa Wybickiego w Śremie w okresie II Rzeczypospolitej, kondycja instytucji szkolnych w Poznaniu w pierwszych latach powojennych, walka z analfabetyzmem w Wielkopolsce w tym samym czasie, wkład kadry Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w rozwój nauk humanistycznych w powojennym Szczecinie czy też zagadnienie obecnego elitarnego szkolnictwa średniego w Poznaniu.
Ostatnia, IV część pt. „Wydawnictwa” koncentruje się w gruncie rzeczy na zaprezentowaniu co ciekawszych czasopism wielkopolskich poświęconych tematyce oświaty i wychowania. Znajdziemy tam zatem opisy takich periodyków, jak: „Dziennik Domowy” (1840-1847), „Szkoła” (1868-1939), „Oświata Pozaszkolna” (1934-1937), a nawet „Copocka Gazetka Kąpielowa” (1897-1903) - wychodząca wprawdzie w odległym Sopocie, lecz obszernie i często informująca o wydarzeniach z Wielkopolski.
Każdy artykuł omawianej księgi posiada bogatą bazę źródłową w postaci przypisów, a całość wieńczą informacje o autorach zamieszczonych tekstów. Praca jest godna polecenia na pewno tym wszystkim czytelnikom i badaczom, którzy interesują się historią regionalną, dziejami instytucji oświatowo-wychowawczych, a także prasoznawstwem.
„Wielkopolska i Wielkopolanie w dziejach polskiej edukacji. Księga Jubileuszowa z okazji 50-lecia Zakładu Historii Wychowania na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu”, red. nauk. E. Głowacka-Sobiech i K. Kabacińska-Łuczak, wyd. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2017 r, ss. 528.
dr Mariusz Affek
Źródło: Muzeum Historii Polski
