"Wojenne związki. Polki i Niemcy podczas okupacji"

Spektrum kontaktów seksualnych pomiędzy niemieckimi mężczyznami i polskimi kobietami na okupowanych obszarach Polski było bardzo szerokie. Najwięcej wiemy o tzw. kontaktach komercyjnych, tzn. kontrolowanym przez okupantów systemie prostytucji oraz pokątnej, nierejestrowanej "pracy seksualnej".

"Niemieckie dowództwo wojskowe było świadome faktu, że po wkroczeniu do Polski będzie dochodzić do kontaktów seksualnych - zarówno dobrowolnych, wymuszonych, jak i odpłatnych stosunków płciowych. Władze wojskowe dysponowały danymi z poprzednich wojen, przede wszystkim z I wojny światowej (...) stąd też poświęciły wiele uwagi stworzeniu systemu kontrolowanej prostytucji" - wyjaśnia autorka.

W myśl tej zasady Niemcy rozpoczęli rejestrację stałych pracownic seksualnych oraz kobiet, które okupanci podejrzewali o prostytucję. W źródłach dokładnie udokumentowane jest np. zniewolenie seksualne Marii K., ekspedientki mieszkającej w Poznaniu. W maju 1940 roku po raz pierwszy pojawiła się na policji, ponieważ posądzona została o zakazane stosunki płciowe z Niemcem. Gdy ta młoda kobieta w innym przypadku ponownie została obwiniona (utrzymywała się między innymi dzięki sponsoringowi), najpierw trafiła do aresztu ochronnego, a następnie - 23 listopada 1940 roku - przymusowo umieszczono ją w domu publicznym.

W podpisanym przez nią protokole czytamy: "Oznajmiono mi, że z dniem dzisiejszym poddana zostaję kontroli obyczajowej i mam zająć mieszkanie w domu publicznym przy ulicy Fischerei 19. W dalszej kolejności oznajmiono mi, że mam obowiązek zgłaszania się dwa razy w tygodniu, we wtorki i czwartki, w Miejskim Urzędzie ds. Zdrowia w celu badania, w przeciwnym razie zostanę poddana karze. Wydano mi instrukcję dla prostytutek. Zobowiązana jestem do przestrzegania wymienionych w niej zasad postępowania, w przeciwnym razie będzie zastosowany wobec mnie areszt zapobiegawczy lub zostanę umieszczona w obozie koncentracyjnym".

Poza domami publicznymi organizowanymi i kontrolowanymi przez państwo, dostępne były też inne możliwości korzystania przez okupantów z płatnych usług seksualnych, np. prywatne domy publiczne. Miały też miejsce kontakty przymusowe - gwałty i wymuszenia, których sprawcami byli niemieccy okupanci. Mimo że gwałty były zakazane, to jednak żołnierze niemieckiego Wehrmachtu i członkowie niemieckich oddziałów paramilitarnych dokonali licznych przestępstw tego rodzaju. Przy czym, jak zaznacza autorka, nieproporcjonalnie często ofiarami tej przemocy były Żydówki.

Funkcjonowały także kontakty konsensualne, czyli związki polsko-niemieckie, zasadniczo zabronione w okresie wojny. Zdaniem Roeger to, jak bardzo władza okupantów kształtowała relacje społeczne w okupowanej Polsce, objawia się nie tylko na podstawie wymuszeń, ale także motywacji Polek, decydujących się na związki z Niemcami. "Mężczyźni byli członkami sił okupacyjnych i przez to co najmniej pod trzema względami zajmowali silniejszą pozycję w tym systemie: politycznie - jako okupanci wobec okupowanych, +rasowo+ - jako +naród panów+ wobec słowiańskich +podludzi+, a także ze względu na funkcjonującą hierarchię w obrębie płci - jako mężczyźni wobec kobiet" - ocenia pisarka.

Niektóre miejscowe kobiety szukały zatem u okupantów opieki, zainteresowane były także różnego rodzaju dobrami, a w najlepszym razie motywom tym towarzyszyły życzliwość lub miłość. W opinii Roeger tym, co popychało Niemców do angażowania się w związek z miejscowymi kobietami, nie zawsze była cielesność, lecz także potrzeba ciepła oraz sieć społeczna, w której funkcjonowały kobiety - takie związki dawały im poczucie normalności podczas wojny.

Książka została wyróżniona Fraenkel Prize in Contemporary History 2014.

Maren Roeger, ur. w 1981 roku, studiowała kulturoznawstwo i historię w Lüneburgu i Wrocławiu, doktoryzowała się na Uniwersytecie Justusa Liebiga w Giessen. W latach 2010-2015 była pracownikiem naukowym w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie. W 2015 roku objęła stanowisko profesora na Uniwersytecie w Augsburgu.

Książka "Wojenne związki. Polki i Niemcy podczas okupacji" ukazała się nakładem wydawnictwa Świat Książki.(PAP)

ksi/ mow/