Człowiek o skrupulatnej pamięci oraz analitycznym umyśle – taki obraz Walerego Sławka wyłania się z jego wspomnień. Do rąk czytelników trafiają jego „Wspomnienia zebrane”.
Działacz socjalistyczny i niepodległościowy, wojskowy i polityk II RP Walery Sławek (1879-1939) – jak zaznaczył we wstępie Paweł Samuś – „należał do pokolenia Polaków, które weszło do aktywnego życia politycznego na przełomie XIX i XX stulecia”. „Był przedstawicielem generacji ideowej, która oddała swe najlepsze lata walce o Niepodległą. Pokolenia, któremu było dano, idąc do celu różnymi drogami, poznać smak zwycięstwa, a także ofiarnie dzielić trud odbudowy odzyskanego państwa. Pokolenie to dało II Rzeczypospolitej elity, które zakosztowały sukcesu na różnych polach, choć doznały też goryczy porażek, a nade wszystko nie zdołały zapobiec katastrofie wrześniowej” – czytamy.
Od 1900 roku Walery Sławek należał do PPS. Współtworzył Organizację Spiskowo-Bojową PPS, był członkiem PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Był również działaczem Związku Walki Czynnej oraz współtwórcą Związków Strzeleckich w Galicji.
Kiedy wybuchła I wojna światowa Walery Sławek służył w formacjach strzeleckich, a następnie w I Brygadzie Legionów Polskich. Był również członkiem Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Sławek znalazł się w Wojsku Polskim, był ponadto organizatorem jego służb wywiadowczych. Był podpułkownikiem dyplomowanym, a od 1924 roku pozostawał w stanie spoczynku.
Walery Sławek wywarł również wpływ na życie polityczne międzywojennej Polski. Był twórcą i prezesem Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, a także premierem, marszałkiem i posłem. To właśnie on był także współtwórcą konstytucji kwietniowej. Ponadto był prezesem Instytutu Józefa Piłsudskiego.
Na wydany zbiór składają się wszystkie relacje Walerego Sławka o charakterze wspomnieniowym: jego pamiętnik i cykl wykładów, a także artykuły oraz udzielone wywiady. Niektóre teksty nie były dotąd publikowane, reszta natomiast pozostawała rozproszona w czasopismach.
Jak zaznaczył Paweł Samuś, „wspomnienia Walerego Sławka mają wyjątkową wartość poznawczą ze względu na bogactwo istotnych informacji i faktów, często nieznanych z innych przekazów źródłowych”. Stanowią interesujące oraz ważne źródło historyczne do dziejów polskiego ruchu socjalistycznego okresu zaborów, Organizacji Bojowej PPS i obozu niepodległościowego oraz formacji paramilitarnych w Galicji, a także Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej, piłsudczyków i innych ugrupowań politycznych działających w czasie I wojny światowej. Poszerzają także wiedzę na temat pierwszych lat niepodległej Polski.
Autor wspomnień nie jest jednak bezstronny w swoich opiniach, co widać chociażby na przykładzie konkurencyjnych ugrupowań – Narodowej Demokracji czy Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. „Ten rys subiektywizmu ujawnia się także w zabarwionych emocjami ocenach ludzi, które formułuje, kierując się niewątpliwie czy tu uprzedzeniami, czy sentymentem – wynikających z osobistych doświadczeń” – ocenił Paweł Samuś.
„Wspomnienia zebrane” Walerego Sławka w opracowaniu Pawła Samusia wydało Muzeum Historii Polski jako XIII tom w serii „100-lecie niepodległości. Wspomnienia i pamiętniki”.
Anna Kruszyńska (PAP)
