55 lat temu, 12 lipca 1968 r., zmarła śpiewaczka operowa Ada Sari. "Ada Sari, tuż po Helenie Modrzejewskiej, jest najbardziej znaną polską artystką na świecie” – mówi PAP Liliana Olech, kierownik biura organizacyjnego Międzynarodowego Festiwalu i Konkursu Sztuki Wokalnej im. Ady Sari.
"Była fenomenalną śpiewaczką, sopranem koloraturowym i pedagogiem. Jej fenomen polegał przede wszystkim na sztuce posługiwania się głosem w sposób brawurowy, wirtuozowski, w połączeniu z umiejętnościami aktorskimi. Była niepospolitym talentem, artystką obdarzoną pracowitością i wytrwałością, przy tym posiadającą wspaniałą umiejętność przekazywania swojej wiedzy swoim uczniom, którym nie tylko udzielała lekcji śpiewu, opartych na szkole włoskiego belcanta, ale również kształtowała ich na wielkie osobowości artystyczne" - wyjaśniła Liliana Olech.
"Drugiej takiej nie spotkałem na kuli ziemskiej. Byłem młody, nie znałem świata i nagle spotkanie z kimś wielkim jak epoka" - wspominał w rozmowie z Dariuszem Zaborkiem Bogusław Kaczyński ("Polityka", 2009). "Adę Sari poznałem przypadkowo, jej studentka miała u maestry lekcję przed dyplomem i zachorowała pianistka. Poprosiła, żebym jej zaakompaniował. I wszedłem do zaczarowanego świata. Ada Sari żyła w drugiej połowie XX wieku, a była przedstawicielką XIX-wiecznej kultury i elegancji. Miała 80 lat. Zapraszała mnie potem coraz częściej i snuła opowieści o karierze. Żyłem w świecie, który przeminął. Zapach i kolor tego świata w jej wspomnieniach ożywał" - opowiadał Kaczyński.
Ada Sari – a właściwie Jadwiga Leontyna Szayer lub Szajer – urodziła się 29 czerwca 1886 r. w Wadowicach. Dzieciństwo spędziła w Starym Sączu, gdzie jej ojciec – Edward Szayer – w latach 1920-30 pełnił funkcję burmistrza. Nauczycielką gry na fortepianie była jej matka – Franciszka z domu Chybińska, która była blisko spokrewniona z muzykologiem Adolfem Chybińskim. Przyszła diwa uczyła się w cieszyńskim, a następnie w krakowskim gimnazjum. To właśnie w Krakowie ok. 1903 r. rozpoczęła naukę śpiewu. Kontynuowała ją w latach 1905-07 w prywatnej szkole hrabiny Pizzamano w Wiedniu.
Pierwszy publiczny występ artystka dała w 1906 r. podczas koncertu u księżnej Lichtenstein. Wykonała wówczas tytułową partię w operetce "Lalka" Edmonda Audrana. Po szkole hrabiny Pizzamano kontynuowała naukę śpiewu – w latach 1907-09 kształciła się w Mediolanie, w studium wokalnym u Antonia Rupnicka, który początkowo sceptycznie oceniał możliwości głosu Ady Szayerówny.
W 1909 r. zadebiutowała na scenie Teatro Nazionale w Rzymie rolą Małgorzaty w "Fauście" Charlesa Gounoda. Wówczas przyjęła swój słynny pseudonim Ada Sari. W kolejnych latach występowała wciąż we włoskich teatrach w Aleksandrii, Neapolu, Bolonii, a także Florencji, Mediolanie, Weronie i Genui. Można ją było również usłyszeć na scenach Lizbony i Madrytu.
W 1912 r. Ada Sari postanowiła porzucić dramatyczne role – od tego momentu skoncentrowała się wyłącznie na partiach liryczno-koloraturowych. W tym też roku po raz pierwszy koncertowała w Polsce.
W 1914 r. z grupą włoskich artystów wyjechała na długie tournée po Rosji. Występowała także w Warszawie, Lwowie, Krakowie, Stanisławowie i Wiedniu, a także koncertowała w mniejszych polskich miastach. W 1918 r. śpiewała ponadto w Budapeszcie, Belgradzie, a rok później we Włoszech oraz w Hiszpanii, Portugalii, Paryżu i Londynie.
Jak ocenia muzykolog Barbara Chamara-Żaczkiewicz w "Encyklopedii muzycznej PWM", "lata 1919-1929 były najwspanialsze w jej karierze". W 1922 r. Ada Sari odniosła sukces w Teatro Carcano w Mediolanie, a w następnym roku na kilka lat związała się z La Scalą. To właśnie na tej scenie występowała w operze Mozarta "Czarodziejski flet", gdzie wcielała się w Królową Nocy.
Dużo podróżowała i koncertowała, m.in. we Francji, Anglii, Szkocji, Irlandii oraz Norwegii i Szwecji. W latach 1928-29 wystąpiła z ok. 30 koncertami w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, m.in. z recitalem w nowojorskim Carnegie Hall. W latach trzydziestych można ją było usłyszeć także w Czechosłowacji, krajach bałkańskich, Holandii i Szwajcarii.
W 1933 r. Sari zainaugurowała cykl mistrzowskich koncertów "Weltbehrümte" w Monachium. Regularnie odwiedzała także Polskę, występując na scenach operowych oraz w recitalach w Warszawie, Krakowie, a także Lwowie, Katowicach, Cieszynie, Łodzi oraz Bydgoszczy i Poznaniu.
W 1931 r. na krótko zamieszkała w Krakowie. Do 1934 r. występowała tam z zespołem Krakowskiego Towarzystwa Operowego. Następnie w 1936 r. osiadła w Warszawie, gdzie związała się z Teatrem Wielkim. W czasie okupacji prowadziła w Warszawie konspiracyjne studio operowe.
Już po wojnie występowała w teatrze we Wrocławiu oraz w Krakowie, a także na estradach koncertowych oraz dla Polskiego Radia. Zaangażowała się także w działalność pedagogiczną. W latach 1945-47 prowadziła klasę śpiewu w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie, a w latach 1947-67 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Współpracowała również z Państwową Średnią Szkołą Muzyczną nr 1 (obecnie Państwowa Szkoła Muzyczna II st. im. Józefa Elsnera) w Warszawie. W 1962 r. przez pół roku współorganizowała Wydział Wokalny w Ring School of the Arts w Petaluma niedaleko San Francisco.
W ciągu dwudziestu lat pracy pedagogicznej Ada Sari Wykształciła ponad stu wokalistów, wśród nich była m.in. Halina Mickiewiczówna de Larzac, Barbara Nieman, Bogna Sokorska oraz Maria Fołtyn, a także Nina Stano, Halina Szymulska oraz Urszula Trawińska-Moroz i Wiktoria Calma. Jak oceniła w rozmowie z PAP Lilianna Olech, "dziedzictwo Ady Sari to przede wszystkim Jej uczniowie".
"W czasie lekcji śpiewu, zarówno na uczelniach, w których pracowała, a także podczas lekcji prywatnych, stosowała opracowaną przez siebie metodę pedagogiczną, wywodzącą się z nauki włoskiego belcanta, polegającą m. in. na zachowaniu swobody naturalnej całego ciała. Uczyła właściwego oddechu żebrowo-przeponowego, rozluźnienia wszystkich mięśni gardła, wysokiej impostacji, maksymalnego zbliżenia głosu do przodu. Wymagała idealnej dykcji, która pomaga we właściwej emisji głosu oraz uczyła maksymalnego wykorzystania oddechu.Znamienne jest, że współcześnie w środowisku polskich wokalistów funkcjonują uczniowie uczniów Ady Sari - swego rodzaju artystyczni +wnukowie+ maestry, tak więc pojawia się nadzieja na przekaz pokoleniowy metody pedagogicznej Ady Sari" - podkreśliła Lilianna Olech.
Artystka śpiewała w jedenastu językach. Co ciekawe, swoją karierę budowała wyłącznie na występach gościnnych. Jej kunszt sprawiał, że była porównywana do Amelity Galli-Curci, Selmy Kurz oraz Adeliny Patti. Największe sukcesy Ada Sari odnosiła kreując role Rozyny w "Cyruliku Sewilskim" Gioacchino Rossiniego, Gildy w "Rigoletcie" i Violetty w "Traviacie" Giuseppe Verdiego, a także główne partie w "Purytanach" Vincenzo Belliniego, "Łucji z Lammermooru" i "Lindzie z Chamonix" Gaetano Donizettiego, "Dinorah" Giacomo Meyerbeera oraz "Lakmé" Léo Delibesa. Sari partnerowali m.in. tacy śpiewacy, jak Alessandro Bonci, Mattia Battistini, Beniamino Gigli, Titta Ruffo, Tito Schipa, a także Riccardo Stracciari oraz Fiodor Szalapin, Adam Didur i Stanisław Gruszczyński.
"Jej głos charakteryzował się niezwykłym pięknem, +koloraturową biżuterią+, złocistą barwą, bardzo rozległą skalą, niepospolitym kalibrem, pełnią rzadką dla sopranów koloraturowych. Stefan Kisielewski oceniał barwę jej głosu jako +fletową+. Wspaniale posługiwała się techniką oddechu, która umożliwiała jej wykonywanie długich fraz. Najcenniejszym składnikiem tego fenomenalnego głosu była jednak ekspresja, powiązana z darem zabarwienia głosu uczuciem. Jedną z cech jej głosu było wyrównanie głosu we wszystkich rejestrach – od niskiego do średniego i od średniego do najwyższego. W jaki sposób brzmienie głosu Ady Sari jest odbierane przez wybitne europejskie autorytety w dziedzinie śpiewu – grono jurorów Konkursów Sztuki Wokalnej im. Ady Sari organizowanych w Nowym Sączu od 1985 r., można się przekonać podczas wyjazdów członków jury Konkursu wraz z przewodniczącą, Małgorzatą Walewską do Starego Sącza w celu zwiedzenia w tamtejszym Muzeum Regionalnym ekspozycji pn. +Ada Sari – kariera i sława+. Odtwarzane jest tam nagranie utworu w wykonaniu Ady Sari – koloraturowej arii Rozyny +Una voce poco fa+ z opery +Cyrulik sewilski+ Gioacchino Rossiniego. Technika, jakiej Ada Sari używa w szybszej części arii, cabaletcie, a szczególnie bogata ornamentacja w strukturze melodycznej, robią ogromnie wrażenie na jurorach – specjalistach w zakresie śpiewu operowego, którzy w swojej pracy słyszeli mnóstwo innych wykonań tego utworu, a jednak wychodzą z Muzeum oczarowani kunsztem wokalnym maestry" - podkreśliła Lilianna Olech.
Zaznaczyła także, że "wszędzie, zarówno w Polsce, jak i za granicą, jej kreacje operowe oraz recitale pieśni budziły ogromny podziw i przynosiły entuzjastyczne sukcesy". "Dyrektorzy instytucji muzycznych zabiegali o jej zaangażowanie do swoich produkcji, gdyż gwarantowało ono sukces artystyczny i kasowy" - dodała.
"Ada Sari miała fanatycznych wręcz wielbicieli w wielu krajach. Publiczność była zafascynowaną Jej głosem i osobowością sceniczną. Na spektaklach i koncertach owacje na stojąco, żądania bisów były na porządku dziennym. Zdarzały się także kosze kwiatów, a nawet biżuteria z brylantami. Głosy prasy, bardzo istotne w tamtym czasie, podkreślały jej tryumfy na wszystkich kontynentach" - powiedziała Olech.
Ada Sari aktywnie działała także w Stowarzyszeniu Polskich Artystów Muzyków, założyła Koło Seniorów SPAM. Została odznaczona m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Ada Sari zmarła 12 lipca 1968 r. w szpitalu w Aleksandrowie Kujawskim, po zawale serca, którego doznała w Ciechocinku. Została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Od 1985 r., co dwa lata, w Nowym Sączu odbywa się Konkurs Sztuki Wokalnej im. Ady Sari, który w 1991 r. przekształcił się w konkurs międzynarodowy. Jego pomysłodawcami byli profesor Helena Łazarska, pedagog uczelni muzycznych w Krakowie i w Wiedniu oraz Antoni Malczak, ówczesny dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Nowym Sączu. "Przez wiele lat na sądeckie konkursy przyjeżdżali uczniowie Ady Sari, występując z recitalami i na konkursach obchodząc swoje artystyczne jubileusze czy zasiadając w jury Konkursów. W gronie laureatów z poprzednich lat znajdziemy takich znanych dziś śpiewaków, jak Piotr Beczała, Urszula Kryger, Wojciech Gierlach, Andrij Szkurhan, Anna Lubańska, Iwona Hossa, Iwona Sobotka, Aleksandra Kubas-Kruk, Andrzej Lampert i wielu, wielu innych. Ostatni konkurs, który odbył się w maju 2023 r., wygrał Chao LIU, baryton z Chin (pierwszej nagrody żeńskiej nie przyznano)" - powiedziała Lilianna Olech.
"200 uczniów, to rekord. Uczyć się śpiewu w Polsce i w Europie i nie być uczniem Ady Sari to był błąd. Uczyła od przed wojny do końca życia w 1968 roku" - opowiadał Bogusław Kaczyński Dariuszowi Zaborkowi. "Pamiętam, byłem u niej, kiedy wyjeżdżała do sanatorium w Ciechocinku. Pytałem, dlaczego jedzie tylko na tydzień. +Bo na lekcje przyjadą uczniowie z Francji, Austrii, Czech i muszę ich przygotować na konkursy międzynarodowe+. Ale w Ciechocinku zmarła nagle na zawał serca" - powiedział.
"Pamiętam, podczas przerwy w Teatrze Wielkim szliśmy przez hol, ja młodziutki, szczupły chłopiec, ona wielka gwiazda, trzymała mnie pod rękę, a po obydwu stronach wszyscy gięli się w ukłonach. Ada Sari kłaniała się uprzejmie, ja pytałem: kim jest ten pan?, a ona uśmiechnięta odpowiadała: nie mam pojęcia, i szliśmy dalej" - wspominał Bogusław Kaczyński.(PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ pat/
