Karol Szymanowski. Fot. PAP/Reprodukcja
75 lat temu - 29 marca 1937 r. - zmarł Karol Szymanowski, kompozytor, pianista i krytyk muzyczny, przedstawiciel Młodej Polski. Artysta, określany jako ojciec polskiej muzyki XX w., jest uznawany obok Fryderyka Chopina za najwybitniejszego polskiego kompozytora. 75. rocznicę śmierci Szymanowskiego upamiętni koncert w Filharmonii Dolnośląskiej w Jeleniej Górze z udziałem pianisty Piotra Palecznego. W towarzystwie Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Dolnośląskiej pod dyrekcją Jerzego Swobody muzyk wykona IV Symfonię koncertującą Szymanowskiego.
Kompozytor skomponował kilkadziesiąt dzieł solowych, kameralnych, symfonicznych i wokalno-instrumentalnych. Jego muzyka na stałe weszła do światowego repertuaru, jest wykonywana i nagrywana przez najlepszych artystów.
Karol Szymanowski urodził się 3 października 1882 r. we wsi Tymoszówka na środkowej Ukrainie. Pochodził z rodziny o tradycjach szlacheckich. Rozpoczął naukę muzyki pod kierunkiem ojca, kontynuował ją u lokalnego nauczyciela muzyki, wielkiego miłośnika romantyzmu Gustawa Neuhausa, który odkrył u Szymanowskiego talent kompozytorski. Następnie studiował w Warszawie u Zygmunta Noskowskiego.
Karol Szymanowski skomponował kilkadziesiąt dzieł solowych, kameralnych, symfonicznych i wokalno-instrumentalnych. Jego muzyka na stałe weszła do światowego repertuaru, jest wykonywana i nagrywana przez najlepszych artystów.
Kompozycje Szymanowskiego nawiązywały do romantyzmu. Jego I Sonata c-moll, dedykowana w 1904 r. przyjacielowi Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi, została okrzyknięta przez warszawskich krytyków muzycznych dziełem największego talentu muzycznego w Polsce od śmierci Chopina.
W 1905 r. wraz z trzema innymi polskimi kompozytorami: Ludomirem Różyckim, Apolinarym Szeluto i Grzegorzem Fitelbergiem Szymanowski założył w Berlinie Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich, nazwaną "Młodą Polską w muzyce". Artyści, zainspirowani modernizmem, szczególnie twórczością Richarda Straussa, wydawali i promowali własną muzykę. Na koncertach organizowanych przez spółkę grano m.in. Uwerturę koncertową Szymanowskiego.
Modernistyczne kompozycje twórcy zdobyły uznanie za granicą. W 1912 r. Szymanowski zawarł kontrakt z firmą Universal Edition w Wiedniu, często odwiedzał Berlin i Wiedeń. Bywał też w Zakopanem, które stało się miejscem szczególnie bliskim kompozytorowi pod koniec jego życia, gdy chorował na gruźlicę. Szymanowski wynajmował tam Willę Atma, gdzie dziś mieści się poświęcone artyście muzeum. Jego pobyty w Zakopanem miały wpływ na twórczość, artysta wprowadzał do swoich kompozycji elementy polskiego folkloru, chętnie czerpał z motywów podhalańskich i kurpiowskich.
W 1914 r. po tajemniczym samobójstwie Jadwigi Janczewskiej - malarki i narzeczonej Witkacego, którą podejrzewano o romans z Szymanowskim - kompozytor udał się do Francji. Zetknął się tam z modnym wówczas impresjonizmem, szczególnie z twórczością Claude'a Debussy'ego. Okres I wojny światowej spędził w Tymoszówce. Po utracie rodzinnego majątku w czasie rewolucji bolszewickiej, Szymanowscy przenieśli się do Warszawy.
Lata 20. to okres szczególnie płodny w karierze kompozytora. Kilkakrotnie odwiedził on Stany Zjednoczone, gdzie odniósł ogromny sukces. W 1927 r. został dyrektorem Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, potem był rektorem Warszawskiej Akademii Muzycznej. Nowatorskie podejście Szymanowskiego do muzyki gorszyło konserwatywną część publicystów muzycznych.
Lata postępu choroby Szymanowskiego zbiegły się z jego trudną sytuacją finansową. W poszukiwaniu źródła zarobku muzyk skomponował w 1932 r. słynną IV Symfonię koncertującą z myślą o sobie jako wykonawcy solowej partii fortepianu. Nie mając stałych dochodów koncertował w całej Europie.
Szymanowski był homoseksualistą. Do wątków homoseksualnych nawiązuje jego opera "Król Roger", ukończona w 1924 r. Tę tematykę poruszała też napisana przez niego powieść "Efebos", którą artysta dedykował swojemu 15-letniemu kochankowi Borisowi Kochno. U niego właśnie badaczka twórczości Szymanowskiego Teresa Chylińska odnalazła jedyny zachowany rozdział tej powieści.
Szymanowski zmarł 29 marca 1937 r. w Lozannie. Jest pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie. Jego serce spłonęło w 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego w kościele św. Krzyża.
Rok 2007 obchodzony był - na mocy decyzji sejmu - jako Rok Karola Szymanowskiego. Premiera opery "Król Roger" w reżyserii Davida Pountneya uświetniła inaugurację polskiej prezydencji 1 lipca 2011 r. w Radzie Unii Europejskiej. W rolę Króla Rogera wcielił się Scott Hendricks, Olga Pasiecznik wykonała partię Roksany.
"Król Roger" zwany "dramatem sycylijskim" jest drugą operą Szymanowskiego, po ukończonej w 1913 r. "Hagith". Korzeni "Króla Rogera" należy szukać w podróżach, które kompozytor odbywał w latach 1910-14 na południe Europy oraz do Afryki Północnej. Pomysł skomponowania opery powstał w 1918 r. podczas spotkania z Jarosławem Iwaszkiewiczem, który napisał do niej libretto.(PAP)
mce/ hes/
