Ekspert ONZ ds. praw człowieka uważa, że „erozja wolności w dziedzinie kultury zagraża bogactwu życia kulturalnego w Polsce”. Specjalny sprawozdawca organizacji Karima Bennoune przedstawiła w piątek w Warszawie „wstępne spostrzeżenia na temat obecnej sytuacji w Polsce”.
Karima Bennoune, która przebywała w Polsce z 12-dniową wizytą, przygotuje specjalne sprawozdanie i zalecenia dla Polski, które przedłoży podczas jednej z sesji Rady Praw Człowieka ONZ.
W Warszawie w Ośrodku Informacji ONZ przekazano dziennikarzom skrót "spostrzeżeń" i odczytano pełną wersję w języku angielskim. Dziennikarze nie otrzymali pełnego tekstu angielskiego. "Spostrzeżenia" w pełnej wersji mają być opublikowane w poniedziałek po przetłumaczeniu na język polski.
W informacji przekazanej dziennikarzom czytamy, iż "ekspert ONZ ds. praw człowieka stwierdza, że podejmowane obecnie oficjalne próby stosowania wstecznej +inżynierii+ kulturowej zaprzepaszczają dotychczasowe osiągnięcia Polski w tworzeniu dynamicznego życia kulturalnego". Nie wskazano przykładów "wstecznej inżynierii kulturowej".
Jak napisano w skróconej wersji "spostrzeżeń", "Specjalną Sprawozdawczynię zaniepokoiły doniesienia o stosowaniu określenia +antypolski+ w odniesieniu do Polaków wyrażających poglądy odmienne od poglądów rządu i partii rządzącej".
Karima Bennoune zarzuciła rządowi, że "dąży do wypromowania ekspresji kulturowej zgodnej ze światopoglądem jego członków". Odwołując się do wypowiedzi "wielu rozmówców", poinformowała, że zgłaszali oni "obawy dotyczące wpływu Kościoła Katolickiego na edukację, politykę i porządek publiczny, w tym na kwestie mające duże znaczenie dla korzystania z praw kulturalnych bez dyskryminacji".
"Niepokój Pani ekspert – czytamy w informacji – wzbudził wzrost znaczenia i agresywności w Polsce pewnych skrajnie prawicowych ugrupowań nacjonalistycznych, a także grup i mediów fundamentalistów chrześcijańskich. +Szczególnie niepokoi uznawanie niektórych z tych dyskryminujących i wykluczających poglądów za normalne, w tym fakt wyrażania takich poglądów przez niektórych urzędników państwowych bez żadnych konsekwencji" - napisano.
Według specjalnego sprawozdawcy "prawa kobiet znajdują się w samym sercu szeroko zakrojonych działań na rzecz kultury równości w Polsce". W ocenie Bennoune "dyskurs antyaborcyjny podczas debaty dotyczący projektu ustawy antyaborcyjnej wzmocnił stereotypowe postrzeganie kobiet w kulturze".
W ocenie przedstawicielki ONZ, w Polsce "nadal występuje mowa nienawiści skierowana przeciwko osobom LGBT, w tym w odniesieniu do organizowanych przez społeczność LGBT wydarzeń kulturalnych".
Polska doświadcza polaryzacji politycznej i kulturalnej. Należy zwiększyć starania, aby usuwać takie podziały, a inicjatywy kulturalne i artystyczne mogą odgrywać tutaj pozytywną rolę - powiedziała w piątek w Warszawie specjalna sprawozdawczyni ONZ w dziedzinie praw kulturalnych Karima Bennoune.
Podczas konferencji prasowej, zorganizowanej w Ośrodku Informacji ONZ w Warszawie, Bennoune zaprezentowała wstępne spostrzeżenia z dwunastodniowej misji w Polsce, której celem była "ocena działań na rzecz zapewnienia prawa wszystkich osób do uczestnictwa w życiu kulturalnym". Podczas pobytu Bennoune odwiedziła różne miasta, w tym Gdańsk, Kraków i Warszawę. Spotkała się z przedstawicielami siedmiu ministerstw, m.in. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a także z przedstawicielami samorządów, członkami organizacji społeczeństwa obywatelskiego i osobami pracującymi w dziedzinie kultury.
Podsumowując wizytę, Bennoune podkreśliła, że "świat może, a nawet powinien nauczyć się wiele od Polski jako kraju o bogatej i różnorodnej kulturze, posiadającego wyrafinowane instytucje kulturalne i charakteryzującego się dynamicznym życiem kulturalnym". "Jednocześnie wszystkie te osiągnięcia zaprzepaszczają wykonywane obecnie próby stosowania wstecznej +inżynierii+ kulturowej w celu ograniczenia swobody przekazu kulturowego oraz narzucenia wspólnej wizji współczesnego społeczeństwa jako monolitu" - dodała.
Ekspertka ONZ zwróciła uwagę, że Polska ma "wielkie osiągnięcia w ratyfikacji różnych dokumentów dotyczących ochrony praw człowieka", ale "w praktyce dużo więcej trzeba zrobić, aby wdrożyć te zatwierdzone, ratyfikowane standardy". "Szacunek dla Konstytucji RP i zagwarantowanie niezależności sądownictwa należą do najważniejszych kroków, które należy podjąć, aby zapewnić ogólne przestrzeganie praw człowieka, a w szczególności praw kulturalnych w tym kraju. Wiele osób, których prawa kulturalne są naruszane, wskazywało, że niezawisłe sądy stanowią najlepszą gwarancję sprawiedliwego traktowania i najlepszą ochronę przed nadużyciami" - wskazała.
Według specjalnej sprawozdawczyni ONZ "niepokój wzbudza kwestia niezależności instytucji kulturalnych w Polsce". "Usłyszałam, że niektóre osoby działające w kulturze zaczynają stosować autocenzurę, aby chronić siebie i swoje instytucje przed m.in. utratą finansowania. Ta autocenzura oznacza stratę dla bogactwa życia kulturalnego w Polsce. Chciałabym powołać się na kilka przykładów. Sprawa pana Pawła Machcewicza i rozwiązania umowy dla niego jako dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, i ciągłe starania, aby zmienić stałą wystawę tego muzeum. Spotkałam się również z innymi dyrektorami i byłymi dyrektorami instytucji kulturalnych, którzy znaleźli się pod ogromną presją. To bardzo niepokoi, że wywiera się na nich i na ich instytucjach taką presję. Podkreślam tutaj rolę MKiDN. Musi to być rola, która będzie zapewniała różnorodność ofert" - oceniła.
Według Bennoune, Polska "doświadcza obecnie polaryzacji politycznej i kulturalnej". "Należy zwiększyć starania, aby usuwać takie podziały, a kulturalna oferta, inicjatywy kulturalne i artystyczne mogą odgrywać tutaj pozytywną rolę. To może główne moje przesłanie" - podkreśliła sprawozdawczyni.
Jak mówiła, polska tożsamość nie należy do przedstawicieli jednej grupy opinii, lecz do wszystkich obywateli RP i osób, które w tym kraju zamieszkują. "Zaniepokoiły mnie doniesienia o stosowaniu określeń antypolskich do Polaków wyrażających poglądy odmienne od poglądów rządu lub partii rządzącej, również przez działalność artystyczną i kulturalną czy też sugerowanie, że istnieje tylko jeden sposób wyrażania polskości. Szeroka gama punktów widzenia i poglądów od awangardowych reżyserów teatralnych po tradycyjnych członków kleru, a także żywe debaty, które - jak stwierdziłam - są w Polsce obecne, stanowią źródło jej kulturowego bogactwa" - wskazała.
Zdaniem ekspertki ONZ "należy podważyć mit jednolitej polskiej kultury", ponieważ "nie odzwierciedla on rzeczywistości kulturowej". "Ponadto uważam, że oficjalna narracja jest często sprzeczna z rzeczywistymi doświadczeniami, przekonaniami i wartościami dużych grup Polaków, m.in. w odniesieniu do dyskryminacji i praktyk kulturowych" - powiedziała.
Nawiązując do 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę, zaznaczyła, że jest to wydarzenie, w związku z którym wielu Polaków odczuwa dumę, i będzie ona ważną okazją do "spojrzenia na złożoność i kulturowe bogactwo polskiego społeczeństwa i polskiej kultury".
Jak dodała, w przeszłości podczas takich okazji pojawiały się przejawy "ekstremizmu i mowy nienawiści". "Wzywam polski rząd, aby te obchody 11 listopada były integrujące, a nie wykluczające. Aby nie było tutaj miejsca na mowę nienawiści. Nie można utożsamiać dyskryminacji z patriotyzmem" - powiedziała.
Specjalna Sprawozdawczyni ONZ w dziedzinie praw kulturalnych odniosła się również do dwóch nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - ze stycznia (wprowadzająca karę więzienia za przypisywanie Polakom odpowiedzialności za zbrodnie III Rzeszy Niemieckiej - PAP) i czerwca br. (uchylającą te przepisy - PAP). W jej opinii "nie były one konsultowane z odpowiednimi departamentami, np. MKiDN, właściwymi ekspertami naukowymi i członkami społeczeństwa". "Ta nowelizacja wysyła taki przekaz, że jest tylko jedna możliwa narracja o przeszłości. Debata dotycząca nowelizacji mogła przyczynić się do wzrostu występowania czy powszechności mowy nienawiści, szczególnie antysemickiej w sposób bardziej otwarty i publiczny, co budzi mój ogromny niepokój. Jednocześnie społeczność międzynarodowa musi uczynić więcej na rzecz uznania ogromu cierpienia Polaków różnych wyznań podczas II wojny światowej, nawet jeśli poszczególne grupy wyznaniowe cierpiały w różny sposób" - podkreśliła.
Pełen raport z wizyty zostanie przedstawiony przez Bennoune podczas jednej z kolejnych sesji Rady Praw Człowieka ONZ.
Karima Bennoune jest profesorem prawa oraz wykładowcą w Martin Luther King, Jr. Hall w Davis School of Law na Uniwersytecie Kalifornijskim. Prowadzi zajęcia dotyczące prawa międzynarodowego i praw człowieka. Od października 2015 r. pełni funkcję Specjalnej Sprawozdawczyni ONZ w dziedzinie praw kulturalnych.
Specjalne procedury Rady Praw Człowieka ONZ, do których należą m.in. Specjalni Sprawozdawcy, to niezależne mechanizmy wyjaśniające i monitorujące, które obejmują grupę niezależnych ekspertów w systemie Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych. Jak podał Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie na swojej stronie internetowej, osobami pełniącymi mandat w ramach procedur specjalnych są eksperci w dziedzinie praw człowieka, których Rada Praw Człowieka wyznacza do "pełnienia misji związanych z sytuacją w określonym kraju lub zagadnieniami tematycznymi w różnych regionach świata". "Ekspertów nie zatrudnia ONZ i są oni niezależni od wszelkich rządów i organizacji. Swoją misję pełnią wyłącznie we własnym imieniu, przy czym nie otrzymują wynagrodzenia za wykonywaną przez siebie pracę" - poinformowano w komunikacie.
(PAP)
wk/ wus/
dap/ itm/ wj/
