Muzyka absolutna. 190 lat temu urodził się Johannes Brahms

Johannes Brahms urodził się 7 maja 1833 r. w Hamburgu w rodzinie Johanny Henrike Christiane Nissen i Johanna Jakoba Brahmsa. Miał dwójkę rodzeństwa – starszą siostrę Elisabeth Wilhelmine Luise i młodszego brata Friedricha. Muzyką zainteresował się dzięki swojemu ojcu, który był kontrabasistą i flecistą w miejskiej filharmonii. Johann pokazał chłopcu tajniki gry na wiolonczeli i rogu. Następnie Johannes uczył się gry na fortepianie u Otto Friedricha Willibalda Cossela oraz Eduarda Marxsena. Edukacja muzyczna szybko przyniosła efekt – Brahms już w nastoletnim wieku regularnie występował przed publicznością. Był akompaniatorem hamburskiego teatru. Podejmował też pierwsze próby kompozytorskie.

W 1853 r. geniusz Brahmsa dostrzegł kompozytor Robert Schumann i obwieścił tę wiadomość światu w artykule "Neue Bahnen", opublikowanym w magazynie "Neue Zeitschrift für Musik". "Oto nadchodzi nowa krew, nad której kolebką czuwali bohaterowie i łaski. Nazywa się Johannes Brahms, pochodzi z Hamburga. Tworzył tam w spokoju (...). Nosił w sobie wszystkie znaki, które by nam oznajmiały: to jest wybraniec. Siedząc przy fortepianie, zaczął odkrywać wspaniałe rejony" – napisał. Twórcy szybko zaprzyjaźnili się, a ich relację przerwała dopiero śmierć Schumanna w 1856 r. Po tej stracie Brahms został powiernikiem i opiekunem wdowy po kompozytorze, pianistki Clary Schumann.

Brahms dużo podróżował. W latach 1857-1859 był muzykiem na dworze książęcym w Detmold. Od 1863 r. do 1864 r. przebywał w Wiedniu, gdzie zamieszkał na stałe w 1871 r. Rok później objął funkcję dyrektora artystycznego Towarzystwa Przyjaciół Muzyki. W 1886 r. mianowano go honorowym przewodniczącym Wiener Tonkünstlerverein, a trzy lata później - honorowym obywatelem Hamburga.

W swojej twórczości Brahms odwoływał się do niemieckiej tradycji, ukształtowanej przez Ludwiga van Beethovena, Johanna Sebastiana Bacha i pieśń ludową. Zainteresowany muzyką dawną, zgromadził pokaźną kolekcję muzycznych starodruków. Do najważniejszych utworów orkiestrowych Brahmsa zalicza się m.in. dwa Koncerty fortepianowe: op. 15 (1858) i op. 83 (1881), Koncert skrzypcowy op. 77 (1878), Koncert na skrzypce i wiolonczelę op. 102 (1887), a do utworów kameralnych - trzy Sonaty skrzypcowe: op. 78 (1879), op. 100 (1886) i op. 108 (1888) oraz dwie Sonaty wiolonczelowe: op. 38 (1865). Zmarł 3 kwietnia 1897 r. w Wiedniu.

Według muzykolog Agaty Kwiecińskiej Brahmsa "można zaliczyć do grona najważniejszych kompozytorów muzyki absolutnej - muzyki, która mówi tylko o sobie samej, i która nas absolutnie zachwyca, jak muzyka Beethovena czy - jeśli spojrzymy w XX wiek i na polskie podwórko – Lutosławskiego". "W muzyce interesowała go sama muzyka. Był kompozytorem, który urodził się na początku IV dekady XIX wieku, a wtedy w muzyce europejskiej bardzo silne były tendencje inspiracji pozamuzycznych, rodziła się muzyka programowa, duże znaczenie miała literatura. Brahmsa kompletnie to nie interesowało; pisał muzykę, która jest sama sobą. Mówimy, że to muzyka autonomiczna" – podkreśliła w 2019 r. w rozmowie z PAP.

Dodała, że "słuchacz ma wielką przyjemność obcowania z kompozytorem, który miał znakomity warsztat, był świetny w konstruowaniu formy". "W ramach sztywnej, klasycznej formy, która dla wielu kompozytorów jego czasów była obciążeniem, ograniczeniem, potrafił tworzyć odrębny muzyczny świat, dlatego że świetnie posługiwał się kontrapunktem, znakomicie orkiestrował i wspaniale przetwarzał, np. w ramach allegra sonatowego, swoje muzyczne pomysły" – podsumowała Kwiecińska. (PAP)

autorka: Daria Porycka

dap/ ann/