Melchior Wańkowicz. Fot. PAP/H. Rosiak
Sejm ustanowił w piątek rok 2024 Rokiem Melchiora Wańkowicza – niepokornego, odważnego, wnikliwego dziennikarza, pisarza i reportażysty. Kierował się prawdą i jej służył. Na karty swoich książek przenosił świat wartości wyniesionych z rodzinnego domu – głosi uchwała.
Za uchwałą głosowało 447 posłów, nikt nie był przeciw, od głosu wstrzymał się 1 poseł.
W uchwale przypomniano, że "Melchior Wańkowicz reportażysta i pisarz był jednym z najwybitniejszych polskich dziennikarzy w historii. Nazywany ojcem reportażu, wypełniał znakomicie to, co składa się na misję dziennikarską: opisując rzetelnie rzeczywistość służyć wspólnocie".
"Jego artykuły i książki dotykają najważniejszych dla niej doświadczeń i chwil. Przyszło mu tworzyć w wieku kataklizmów, jakich doświadczył nasz naród, ale i w epoce odzyskanego państwa i kształtowania na nowo polskiego świata. Opisując go – z wielką siłą talentu reportażysty dawał świadectwo, relacjonował, często na bieżąco, losy narodu. Pisząc +Sztafetę+, +Dzieje rodziny Korzeniewskich+, +Westerplatte+ czy +Bitwę o Monte Cassino+, miał świadomość, że czyni to zarówno dla współczesnych, jak i dla potomnych" - głosi uchwała.
Zwrócono uwagę, że "pisząc, łączył tradycję polskiej gawędy szlacheckiej, niezwykłą ciekawość świata oraz drobiazgową, żmudną pracę w ustalaniu i weryfikowaniu informacji. Kierował się prawdą i jej służył. Na karty swoich książek przenosił świat wartości wyniesionych z rodzinnego domu w Kałużycach na Białej Rusi, gdzie urodził się w 1892 roku, oraz z majątku swej babki w Nowotrzebach na Kowieńszczyźnie, gdzie wychowywał się po wczesnym osieroceniu przez rodziców. Pochodził z rodziny ziemiańskiej i świat kresowej, polskiej obyczajowości szlacheckiej przedstawił we wspomnieniach zawartych w książce +Szczenięce lata+".
"Gimnazjum ukończył w Warszawie, a lata nauki w szkole średniej przypadły na czas strajków szkolnych i walki o polską szkołę. Wańkowicz brał w tych wydarzeniach udział w 1905 roku uczestniczył w strajku szkolnym, a w roku 1907 wstąpił do organizacji młodzieży szkół średnich +Przyszłość+ (+Pet+), redagował też nielegalne pismo młodzieży +Wici+. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i w Szkole Nauk Politycznych. Aktywny w konspiracji studenckiej, wstąpił do Polskiego Związku Strzeleckiego, w którym był podoficerem, a potem należał do Organizacji Młodzieży Narodowej +Wolny Strzelec+" - napisano.
Przypomniano, że "podczas I wojny światowej został pełnomocnikiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego do ewakuacji Polaków z terenów Rosji. W 1918 roku jako żołnierz I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego walczył z bolszewikami, a za udział w walkach został odznaczony Krzyżem Walecznych. Opisał ten czas w +Strzępach epopei+".
Po wojnie zamieszkał w Warszawie, ukończył studia prawnicze, założył w 1924 r. wydawnictwo "Rój", którym kierował do 1939 r. Publikował m.in. w "Kurierze Warszawskim", "Wiadomościach Literackich" i "Kurierze Porannym". Był także doradcą reklamowym Związku Cukrowników Polskich, to on wymyślił słynne hasło: "Cukier krzepi".
"Z powodu powieści reportażowej +Na tropach Smętka+, której był autorem - gdzie w lekkiej formie podróżniczej relacji podjął temat polskości, tożsamości wspólnoty narodowej konfrontowanej z przemocą i złem germanizacji - musiał po wybuchu II wojny światowej ewakuować się z Polski. Opisał to w cyklu +Od Stołpców po Kair+, będących zapisem jego własnych losów i zbiorem reportaży o spotkanych Polakach, losach emigrantów i tworzeniu wojsk polskich. Największy pomnik bohaterstwu polskich żołnierzy Wańkowicz wystawił w trzytomowym dziele +Bitwa o Monte Cassino+. Jako naoczny świadek - reportażysta wojenny oddał heroizm tej walki w prostym, a zarazem pełnym napięcia i energii opisie".
Jak napisano w uchwale, "po wojnie pozostał do 1957 roku na emigracji. Pisał, wygłaszał odczyty, wędrując po Ameryce i publikując z tych wędrówek kolejne książki-reportaże. Wtedy też powstało słynne +Ziele na kraterze+ - barwna, dowcipna relacja życia rodzinnego pisarza w dwudziestoleciu międzywojennym. Po odwilży w bloku komunistycznym zaczął publikować w prasie PRL i wkrótce podjął decyzję o powrocie do Warszawy. Publikował między innymi na łamach +Tygodnika Powszechnego+. Napisał +Karafkę la Fontaine'a+ - książkę o warsztacie dziennikarskim, znaczeniu talentu, pracy i wierności prawdzie. Na skutek ingerencji cenzury pełny tekst +Karafki+ mógł ukazać się dopiero po upadku komunizmu".
"W 1964 roku jako jeden z sygnatariuszy +Listu 34+, który był protestem przeciwko polityce kulturalnej PRL, stał się ofiarą nagonki. Oskarżono go o to, że przekazuje za granicę materiały godzące w Polskę i współpracuje z Radiem Wolna Europa. Wańkowiczowi wytoczono proces i skazano go na trzy lata więzienia. Spędził w areszcie pięć tygodni. Wobec skandalu, jaki wywołano, i powszechnemu oburzeniu opinii publicznej władze PRL musiały wstrzymać wykonanie wyroku. Jednak dopiero w 1990 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok i pośmiertnie uniewinnił Wańkowicza. Melchior Wańkowicz zmarł w Warszawie 10 września 1974 roku w wieku 82 lat. Zgodnie z jego wolą rodzina odmówiła państwowego pogrzebu, który chciały zorganizować komunistyczne władze. Pochowany został na Powązkach" - głosi uchwała. (PAP)
autor: Olga Łozińska
oloz/ akn/ dki/
