Fragment ekspozycji w Muzeum Żydów Mazowieckich w odremontowanej XIX-wiecznej synagodze. Fot. PAP/M. Bednarski
„Powrót z niepamięci” - „Erasing oblivion”- to tytuł filmu o historii żydowskich rodzin Bomzonów i Brygartów z Płocka. Dokument powstał w ramach nowego projektu Fundacji Nobiscum. Jego premiera znalazła się w programie Europejskich Dni Kultury Żydowskiej 2024, odbywających się pod hasłem „Rodzina”.
Jak poinformował PAP prezes Fundacji Nobiscum Piotr Dąbrowski, premiera filmu „Powrót z niepamięci” - „Erasing oblivion” - odbędzie się 1 września w Domu Darmstadt w Płocku i 2 września w Domu Pamięci w Płońsku. Następnie film zostanie udostępniony w internecie.
Premierowe pokazy dokumentu - jak podkreślił Dąbrowski - zostały wpisane w program Europejskich Dni Kultury Żydowskiej, odbywających się w tym roku pod hasłem „Rodzina”.
„Dokument jest pomysłem mieszkających obecnie w Izraelu i USA Arieh Bomzona i Sandry Brygart Rodriguez, potomków żydowskich rodzin Bomzonów i Brygartów z Płocka. Główną osią filmu są wywiady przeprowadzone z nimi przez Fundację Nobiscum wiosną zeszłego roku i ich opowieść o odkrywaniu historii swych przodków” - powiedział PAP Dąbrowski.
W dokumencie pojawiają się m.in. synowie Arieh - Ze’ev, Ilan i David, jego wnuczka Tomer, jak również syn Sandry - Evan, a także miejsca związane z rodzinami Bomzonów i Brygartów oraz z historią płockich Żydów w ogóle, w tym Cmentarz Żydowski i synagoga, gdzie obecnie mieści się Muzeum Żydów Mazowieckich .
Jak dodał prezes Fundacji Nobiscum, wywiad z Arieh Bomzona i Sandry Brygart Rodriguez odbył się w trakcie ich trzeciej wizyty w Płocku w poszukiwaniu informacji na temat obu rodzin, które są ze sobą spokrewnione - wcześniej odwiedzali oni miasto swych przodków w 2019 r. i w 2020 r. „Były to podróże sentymentalne, ` poszukiwaniu korzeni`, jak powiedział kiedyś Arieh, `aby wreszcie wypełnić genealogiczną walizkę`” - podkreślił Dąbrowski.
W dokumencie „Powrót z niepamięci” wykorzystano m.in. fotografie z archiwum obu rodzin, a także fragmenty prywatnego filmu, który przedstawia sceny z ulic Płocka przed wybuchem II wojny światowej a także członków kilku żydowskich rodzin mieszkających wówczas w tym mieście, w tym właśnie Bomzonów i Brygartów.
Film ten, autorstwa Hermana i Nortona Kellerów, powstał w lipcu 1937 r., a Fundacja Nobiscum otrzymała go w 2019 r. dzięki uprzejmości Susan Keller Mouckley, Arieh Bomzona i Sandry Brygart Rodriguez. W 2020 r. został on zdigitalizowany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie, a następnie był on prezentowany w Płockiej Galerii Sztuki.
Jak zapowiedział prezes Fundacji Nobiscum, podobnie, jak w przypadku filmu z 1937 r., również dokument „Powrót z niepamięci” - „Erasing oblivion” po wrześniowej premierze w Płocku i w Płońsku, zostanie zamieszczony w internecie, w tym na stronie JewishPlock.eu.
„Chcielibyśmy, aby film był dostępny online z napisami w języku polskim i w języku angielskim, a także w języku hebrajskim, zgodnie z pomysłem Arieh” - zaznaczył Dąbrowski.
Według dokumentów archiwalnych, rodzina Bomzonów osiedliła się w Płocku od początku XIX wieku, a przed wybuchem II wojny światowej mieszkała na ul. Szerokiej - obecnie ul. Kwiatka. Tam również, oraz przy ul. Bielskiej, mieszkała wówczas rodzina Brygartów. Rodzina Bomzonów posiadała sklep z artykułami kolonialnymi, gdzie wytwarzano też cukierki i pierniki, podobnie jak rodzina Brygartów. Jedynymi ocalałymi z Holokaustu byli Julius Bomzon (1918-1996) oraz Sam Brygart (1920-2015).
Płoccy Żydzi byli jedną z najstarszych społeczności żydowskich na ziemiach polskich. Tuż przed wybuchem II wojny światowej przygotowywali się do obchodów 700-lecia osiedlenia się w tym mieście - w tym czasie mieszkało tam ok. 9 tys. Żydów, stanowiąc jedną trzecią mieszkańców miasta. Holokaust przeżyli nieliczni. Ci, którzy powrócili do rodzinnego miasta po zakończeniu II wojny światowej, w większości wyemigrowali następnie z Polski, głównie w latach 50. i 60. XX wieku.
Fundacja Nobiscum, przywracająca pamięć o społeczności żydowskiej Płocka, istnieje od 2018 r. W 2019 r. uruchomiła portal JewishPlock.eu, na którym umieszczono m.in. kilkaset reprodukcji fotografii i dokumentów, w tym pochodzących z rodzinnych archiwów potomków płockich Żydów, mieszkających obecnie za granicą, które nie były wcześniej publikowane. Na swym portalu, również od 2019 r., w ramach przedsięwzięcia „Pamięć. Płock 1939”, upamiętnia jednocześnie imiennie Żydów mieszkających w tym mieście do II wojny światowej.
Fundacja Nobiscum prowadzi działalność wydawniczą. Opublikowała m.in. przewodnik „Śladami płockich Żydów”, zawierający opisy i fotografie kilkudziesięciu miejsc pełniących ważne funkcje społeczne i religijne dawnej społeczności żydowskiej miasta oraz monografię „Okno na Kwiatka. Ulica Józefa Kwiatka w Płocku od początku XIX wieku do 1939 r.”, a także „Małą księgę imion”, w której zamieszczono imiona i nazwiska 1680 dzieci z płockiego getta, które w czasie II wojny światowej na terenie tamtejszej dzielnicy żydowskiej założyli Niemcy.
W 2022 r. Fundacja Nobiscum przygotowała z kolei wystawę online „Rachmonim bnei rachmonim. Płoccy Żydzi, dobroczynność i filantropia”, która została wówczas wpisana w program Europejskich Dni Kultury Żydowskiej - ekspozycji towarzyszyła publikacja książkowa pod tym samym tytułem. (PAP)
mb/ aszw/
