Tadeusz Słobodzianek. Fot. PAP/A. Rybczyński
W Teatrze Józsefa Katony w Budapeszcie 14 października odbędzie się światowa prapremiera sztuki Tadeusza Słobodzianka „Geniusz” w tłumaczeniu György'ego Spiró i w reżyserii Tamasa Aschera – informuje w czwartek PAP szefowa Agencja Dramatu i Teatru ADiT Elżbieta Manthey.
Sztuka Słobodzianka ukazała się w opublikowanym w 2021 r. przez wydawnictwo Żywosłowie tomie dramatów autora pt. "Kwartety otwockie".
Jak przypomniała Elżbieta Manthey, "wcześniej w Teatrze Józsefa Katony był wystawiony najgłośniejszy dramat Tadeusza Słobodzianka +Nasza klasa+". Jego premiera odbyła się 7 października 2011 r., a przedstawienie wyreżyserował Gabor Maté.
Akcja "Geniusza" opowiada o spotkaniu założyciela Moskiewskiego Teatru Artystycznego (MChAT), wielkiego reformatora teatru Konstantina Stanisławskiego z Józefem Stalinem zimą 1937 r. "Zasłużony artysta usiłuje szeregiem aktorskich ćwiczeń nauczyć dyktatora, jak sprawiać wrażenie jeszcze potężniejszego władcy i siać większy strach. W zamian za to Stanisławski liczy, że wyjedna u Stalina łaskę dla niektórych artystów, przede wszystkim dla swojego wybitnego ucznia, Wsiewołoda Meyerholda" - czytamy o dramacie.
"Sztuka staje się pojedynkiem między ostrożnym i przebiegłym mistrzem teatralnym a jeszcze bardziej przebiegłym i obłudnym, dobrze ukrywającym swoją paranoję, dyktatorem" - napisano w przesłanej PAP informacji.
Jak wyjaśniono, "nie wiadomo, czy do takiego spotkania doszło, ale w sztuce Słobodzianka jego kontekst historyczny jest przedstawiony wiernie, zwłaszcza w dramatycznym obrazie losu artystów w stalinowskim państwie".
"+Geniusz+ nie jest tylko sztuką przypominającą intrygujący epizod z historii rosyjskiego teatru. Spotkanie Stanisławskiego i Stalina pokazuje relacje między artystą a groźnym politykiem, których grunt jest bardzo grząski" - napisano. "Gra, nawet jeśli prowadzona w szczytnym celu, ma wiele niebezpieczeństw, a jej wynik może być oszustwem" - podkreślono.
"Mam nadzieję, że sztuka zrodzona z przygnębiających i tragicznych faktów okaże się żywym i ironicznym przedstawieniem" - powiedział reżyser prapremiery "Geniusza" Tamas Ascher, cytowany w informacji.
Węgierskiego przekładu "Geniusza" dokonał znany w Polsce pisarz i dramaturg György Spiró.
W roli Stanisławskiego wystąpi ceniony aktor i reżyser węgierski Gabor Maté, a postać Stalina zagra Erno Fekete. Scenografię zaprojektował Zsolt Khell, a kostiumy Györgyi Szakacs. Muzykę skomponował Vilmos Vajdai.
Tamas Ascher jest jednym z najwyżej cenionych współczesnych węgierskich twórców teatralnych. Był wielokrotnie nagradzany, m.in. prestiżową Nagrodą Kossutha. Uznanie krytyki przyniosły mu nowoczesne wystawienia sztuk A. Czechowa. Reżyserował również, m.in. sztuki: E. Ionesco, S. Becketa, M. Gorkiego i H. Ibsena. Gościnnie pracował w teatrach: Nowego Jorku, Paryża, Wiednia, Sydney, Oslo i Helsinek.
W latach 2006-14 Ascher był rektorem Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Budapeszcie.
Tadeusz Słobodzianek jest dramatopisarzem, krytykiem teatralnym, reżyserem, kierownikiem literackim i dyrektorem teatru. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, z których najważniejsze to nagrody Fringe Firste na festiwalu w Edynburgu w latach 1993 i 1995, Paszport "Polityki" (1993), nagroda Fundacji im. Kościelskich (1994), Nagroda im. Stanisława Piętaka (1995), Medal im. Stanisława Bieniasza (2002 i 2018), "Złamany Szlaban" na Festiwalu Bez Granic w Cieszynie (2006, 2012 i 2022). W 2010 r. otrzymał Nagrodę Nike za sztukę "Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach" (doczekała się ponad 60 inscenizacji na świecie).
W latach 2010-12 był dyrektorem Teatru Na Woli im. T. Łomnickiego, a w latach 2012-22 dyrektorem Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy. Utworzył Laboratorium Dramatu, Fundację Sztuka Dialogu oraz Szkołę Dramatu, był także współtwórcą Teatru Wierszalin.
Jest autorem dramatów takich, jak: "Car Mikołaj", "Obywatel Pekosiewicz", "Turlajgroszek", "Prorok Ilja", "Merlin", "Kowal Malambo", "Sen pluskwy", "Młody Stalin", "Śmierć proroka", "Historia Jakuba", "Niedźwiedź Wojtek", "Fatalista" oraz zbioru "Kwartety otwockie", na który składają się sztuki: "Geniusz", "Sztuka intonacji", "Powrót Orfeusza", "Krzew gorejący", "Helsinki" i "Cerber z Beaubourg".
Jego dramaty przetłumaczono na blisko 30 języków, m.in. na: angielski, niemiecki, hebrajski, francuski, włoski, hiszpański, japoński i chiński.
György Spiró jest węgierskim prozaikiem, dramatopisarzem, eseistą i tłumaczem. Jest autorem powieści "Kerengo" ("Krużganek", 1974), "A jövevény" ("Przybysz", 1990), "Fogsag" ("Niewola", 2005) oraz licznych dramatów, w tym "Szalbierza" (1987), "Dogrywki" (1998) i "Stłuczki" (2004). Opublikował także kilka zbiorów esejów i opowiadań. Tłumaczył na język węgierski np. sztuki Stanisława Wyspiańskiego i Witolda Gombrowicza.
"Wydana w 1981 r. powieść +Iksowie+, osnuta wokół postaci Wojciecha Bogusławskiego, spowodowała konflikt autora z komunistycznymi polskimi władzami, w wyniku którego do 1989 r. Spiró był objęty zakazem wjazdu do Polski, a wydania jego powieści były blokowane.
W 2009 r. ukazało się polskie tłumaczenie powieści "Mesjasze", opowiadającej historię Andrzeja Towiańskiego. Za tę powieść Spiró otrzymał w 2010 r. Nagrodę Angelusa.(PAP)
autor: Grzegorz Janikowski
gj/ dki/
