„Siłą naszego ducha […] jesteśmy. […] Przyszłość więc jest w zachowaniu ducha i wszystkiego, co krzepi, pomnaża, utrwala” – te słowa Józefa Ignacego Kraszewskiego zawarte w „Programie Polski” stały się mottem rocznicowej publikacji.
Z okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości Narodowe Centrum Kultury przygotowało publikację, na którą składają się eseje wybitnych twórców, naukowców, badaczy i znawców przedmiotu. „Dzięki temu powstał wielogłos, w którym znalazły się wypowiedzi ukazujące tło historyczne i polityczne w przeddzień 1918 roku, atmosferę i działania na różnych niwach w dwudziestoleciu, perspektywę stu lat po odzyskaniu niepodległości, wreszcie nasze dzisiaj” – czytamy.
Publikacja została podzielona na trzy części. W pierwszej – zatytułowanej „Wspólnota. Naród. Państwo. Podmiotowe źródła niepodległości” autorzy esejów skupili się wokół zagadnienia niepodległości. Językoznawczyni Jadwiga Puzynina w swoim artykule omówiła samo słowo „niepodległość” oraz jego pojawienie się w języku ogólnopolskim.
Rafał Wiśniewski za pomocą selektywnego kalendarium przedstawił procesy konstytuowania podmiotowości państwowej i tożsamości zbiorowych w działaniach społecznych i kulturalnych w latach 1918-2018, z kolei Leszek Korporowicz, sięgając do tradycji myśli politycznej XV wieku, przedstawił polskie korzenie prawa narodów w budowaniu podmiotowości wspólnot kulturowych.
W bloku tematów „Historia. Pamięć. Tożsamość. Retrospektywna kultura niepodległości” znalazły się natomiast eseje skupione wokół perspektywy historycznej i społecznej. Grzegorz Kucharczyk przedstawił postawy panujące na Zachodzie w obliczu odzyskiwania przez Polskę niepodległości, a Radosław Zenderowski, obierając z kolei perspektywę Europy Środkowo-Wschodniej, pokazał korzenie tego regionu, analizując zmieniające się w ciągu wieków granice, zanikanie, łączenie i reaktywowanie państw, wśród których Polska stanowiła, wbrew dążeniom Niemców i Rosjan, jeden z najważniejszych podmiotów.
W swoim artykule Jan Żaryn udzielił odpowiedzi na fenomen pojawienia się Polski na powojennych mapach Europy, a centralną postacią swojego tekstu uczynił Romana Dmowskiego. Marcin Zarzecki skupił się natomiast na podstawach i historycznej ewolucji propagandy.
„Matką Niepodległości” w swoim tekście Jarosław Różański określił Kościół. Autor omówił rolę Kościoła oraz jego wpływ na postawy Polaków, którzy podczas zgromadzeń religijnych mogli czuć się wspólnotą.
Marek Rembierz zaprezentował sylwetkę Kazimierza Twardowskiego – filozofa i pedagoga. Autor omówił wpływ, jaki wywarł Twardowski na edukację i wartości „pielęgnowania rozumnego patriotyzmu polskiego”. Postawy patriotyczne polskich etnografów, enologów i antropologów przedstawił z kolei Maciej Ząbek, natomiast Włodzimierz Mędrzecki podkreślił dorobek badawczy prekursorów badań, z Oskarem Kolbergiem na czele, nad kulturą ludową.
Trzeci blok, zatytułowany „Dźwięk. Obraz. Formy estetyczne. Toposy niepodległości”, otwiera artykuł Krzysztofa Dybciaka poświęcony literaturze dwudziestolecia międzywojennego. Tomasz Makowski omówił dorobek polskiego bibliotekarstwa i bibliofilstwa, ukazując Bibliotekę Narodową jako symbol niepodległości.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości okazało się inkubatorem zmian na gruncie technicznym i medialnym. W wolnej Polsce zaczęły rozwijać się prasa, radio, film czy chociażby muzyka popularna. To właśnie o tych zmianach napisała Anna Nasiłowska.
Jacek Hawryluk w swoim wyborze najważniejszych utworów stulecia nakreślił perspektywę muzyczną. Natomiast utrwalenia niepodległości w latach międzywojnia Piotr Dahlig upatruje w kulturze tradycyjnej, ludowej, etnicznej. Artur Grabowski w swoim eseju ukazał perspektywę teatru, odwołując się do idei teatru Stanisława Wyspiańskiego i fenomenu Tadeusza Kantora, którego przedstawienia znajdowały swoje zakorzenienie w tradycji dwudziestolecia.
Katarzyna Nowakowska-Sito przedstawiła bilans dokonań i twórczego dziedzictwa sztuki polskiej okresu międzywojnia, a wybranym zagadnieniom z architektury dwudziestolecia międzywojennego swój artykuł poświęciła Helena Postawka-Lech.
Publikacja „Siłą naszego ducha jesteśmy. Eseje o Niepodległej” pod redakcją Rafała Wiśniewskiego ukazała się nakładem Narodowego Centrum Kultury.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
