Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, skupiająca 41 miast i gmin regionu, włączy się w obchody przypadającej w tym roku setnej rocznicy wybuchu I Powstania Śląskiego. We wtorek zgromadzenie GZM zdecydowało o finansowym wsparciu obchodów organizowanych w Mysłowicach, Świętochłowicach i Sosnowcu.
"Chcielibyśmy, aby gminy Mysłowice, Sosnowiec i Świętochłowice - miasta mocno zaangażowane w organizację tej rocznicy, mogły zorganizować ciekawy program obchodów (...). Wszystkie te działania składałyby się w jeden ciąg wydarzeń o charakterze regionalnym, albo nawet krajowym" - tłumaczył podczas wtorkowej sesji zgromadzenia przewodniczący zarządu GZM Kazimierz Karolczak.
Główne obchody, kosztem blisko 1,8 mln zł, mają odbyć się w Mysłowicach - to właśnie masakra przed kopalnią Mysłowice 15 sierpnia 1919 r. była impulsem do rozpoczęcia I powstania śląskiego. Po otwarciu ognia przez oddział Grenzschutzu (niemieckiej straży granicznej) zginęło siedmiu górników, dwie kobiety i 13-letni chłopiec. Samorząd Mysłowic deklaruje, że chce godnie uczcić setną rocznicę tych wydarzeń.
W obchody chcą również włączyć się Świętochłowice, gdzie znajduje się jedyne Muzeum Powstań Śląskich, a także położony w Zagłębiu Dąbrowskim Sosnowiec, którego mieszkańcy przed stu laty wspierali i udzielali powstańcom pomocy. Miejskie obchody mają być organizowane we współpracy z Metropolią i samorządem województwa, który powołał komitet obchodów na szczeblu regionalnym.
"Chcemy współpracować z władzami regionalnymi, by godnie uczcić nie tylko tę rocznicę, ale również rocznice wybuchu dwóch kolejnych powstań w latach następnych, przygotowując spójne, skoordynowane działania" - zadeklarował Karolczak, wyrażając przekonanie, że rocznicowe obchody będą miały odpowiednią rangę.
"Uważamy, że Metropolia powinna włączyć się w te obchody; jednym z działań w tym zakresie jest również finansowe wsparcie miast" - ocenił przewodniczący GZM, wskazując, iż np. w Mysłowicach środki Metropolii mogą pokryć ok. 40 proc. budżetu rocznicowego przedsięwzięcia. Jak mówił, obchody powstańczych rocznic wpisują się w działania integrujące Metropolię, pokazujące jej historię i dorobek oraz budujące wspólną tożsamość.
Samorząd Mysłowic przygotowuje całoroczny program wydarzeń upamiętniających rocznicę wybuchu I powstania śląskiego. Główne uroczystości rocznicowe odbędą się w tym mieście 14 sierpnia, kiedy zaplanowano rekonstrukcję wydarzeń sprzed stu lat udziałem profesjonalnych aktorów w roli narratorów zdarzeń.
Kulminacyjna inscenizacja, przy współudziale grup rekonstrukcjach i aktorów, planowana jest tego dnia na godz. 17.30 pod kopalnią Mysłowice. W dalszej części obchodów odbędzie się nabożeństwo przed bramą kopalni oraz odsłonięcie nowego pomnika Powstańców Śląskich na terenie KWK Mysłowice, z udziałem władz państwowych, regionalnych i miejskich.
Finalnym, najbardziej spektakularnym punktem programu będzie koncert powstańczy na terenie likwidowanej obecnie kopalni Mysłowice. Będzie to impreza masowa na ok. 5 tys. osób, połączona z mappingiem, czyli widowiskiem audiowizualnym. Podczas koncertu obecni będą aktorzy, biorący wcześniej udział w rekonstrukcjach wydarzeń.
Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, wspierająca rocznicowe obchody, powstała 1 lipca 2017 r., a zaczęła działać od 1 stycznia 2018 r. Organizacja - mocą ustawy przygotowanej specjalnie dla tego regionu - skupia 41 miast i gmin centralnej części woj. śląskiego, zamieszkanych łącznie przez blisko 2,3 mln osób.
11 lutego, porozumienie na lata 2019-2022 o współpracy przy organizacji obchodów setnych rocznic powstań śląskich oraz przyłączenia części Górnego Śląska do Polski zawarli w Katowicach wojewoda śląski Jarosław Wieczorek i marszałek woj. śląskiego Jakub Chełstowski.
Przedstawiciele administracji publicznej i władzy samorządowej wyrazili w porozumieniu wolę współpracy przy organizacji i popularyzacji obchodów upamiętniających ważne dla woj. śląskiego wydarzenia. Zdecydowali o powołaniu komitetu honorowego i zespołów roboczych do realizacji poszczególnych inicjatyw.
I powstanie śląskie było - według historycznych opracowań - spontanicznym zrywem polskiej ludności, którego celem miało być przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Upadło po 10 dniach, przygotowując jednak grunt do dwóch kolejnych powstań w następnych latach.
Powstanie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. i objęło tereny powiatu rybnickiego i pszczyńskiego oraz część okręgu przemysłowego. Na jego czele stanął śląski działacz polityczny Alfons Zgrzebniok, który wraz ze swoim sztabem przebywał w Sosnowcu.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania była masakra górników z kopalni Mysłowice. Domagali się oni zaległych wypłat. Kiedy 15 sierpnia 1919 r. tłum wtargnął przez bramę, niemieckie wojsko otworzyło ogień. Zginęło wtedy siedmiu górników, dwie kobiety i 13-letni chłopiec.
Na Śląsku wrzało jednak wcześniej. W maju na konferencji w Wersalu zadecydowano, że o przynależności atrakcyjnych gospodarczo terenów Śląska przesądzi plebiscyt. Wobec trudności gospodarczych w regionie pracę przerwało 40 kopalń. Górnicy nie otrzymywali pensji, więc zdecydowali się na strajk generalny.
Dzień po masakrze w Mysłowicach mieszkańcy śląskich miast zaczęli atakować posterunki Grenschutzu - niemieckiej straży granicznej. Opanowali m.in. Tychy, Radzionków, Piekary i część Katowic, w tym dworzec kolejowy w Katowicach-Ligocie. Niemcom udało się wkrótce odbić te punkty. Wobec przewagi wroga, 24 sierpnia dowódcy Powstania wstrzymali walki. 26 sierpnia, wobec braku pomocy ze strony państwa polskiego i koalicji, walka mieszkańców Śląska dobiegła końca.
Nieprzygotowane organizacyjnie powstanie nie zakończyło się sukcesem politycznym, zwróciło jednak uwagę międzynarodowej społeczności na sprawę Śląska. Pod jej naciskiem Niemcy ogłosili amnestię dla uczestników powstania.
Rok później, również w sierpniu, wybuchło drugie powstanie śląskie, zaś efektem rozpoczętego w kolejnym roku (w nocy z 2 na 3 maja 1921 r.) trzeciego powstania było przyznanie Polsce znacząco większej części Górnego Śląska niż zamierzano po marcowym (w 1921 r.) plebiscycie w sprawie przynależności państwowej tych ziem.(PAP)
autor: Marek Błoński
mab/ aszw/
