Gustaw Herling-Grudziński. Fot. PAP/CAF
20 maja 1919 r., urodził się Gustaw Herling-Grudziński – konspirator, więzień łagrów, żołnierz gen. Andersa, a zarazem jedna z najbardziej wyrazistych i rozpoznawalnych na świecie osobowości polskiej literatury emigracyjnej drugiej połowy XX w.
1919
W Kielcach przychodzi na świat Gustaw Herling-Grudziński, syn spolonizowanych Żydów – Doroty z Bryczkowskich i Jakuba (Joska) Grudzińskiego lub Herlinga. Jest czwartym dzieckiem w rodzinie.
1921
Rodzina Grudzińskich przenosi się z rodzinnego majątku w Skrzelczycach do Kielc.
1932
Umiera matka Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Połowa lat trzydziestych
Gustaw Herling-Grudziński uczęszcza do kieleckiego Gimnazjum im. Mikołaja Reja (współcześnie I LO im. Stefana Żeromskiego).
1937
Rozpoczyna studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie zostają wydane jego pierwsze teksty. Na łamach związanych z lewicą piłsudczykowską czasopism studenckich – „Orki na Ugorze” i „Przemian” – publikuje recenzje literackie. W pismach „Pion” i „Ateneum” krytycznie ocenia dzieła Marii Dąbrowskiej i Czesława Miłosza.
1939
We wrześniu nie podlega mobilizacji i wraz z tysiącami innych mężczyzn ewakuuje się do jednostek tworzących się na wschodzie. Po zakończeniu walk powraca do Warszawy. Bierze udział w tworzeniu konspiracyjnej Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Pod koniec roku zagrożony aresztowaniem wyjeżdża do Lwowa. Tam znajduje wsparcie Marii Dąbrowskiej.
1940
Krótko pracuje w teatrze kukiełkowym we włączonym do sowieckiej Białorusi Grodnie. Nawiązuje kontakty z przewodnikami, którzy mają mu pomóc w przedostaniu się na Litwę; okazują się oni agentami NKWD. Po aresztowaniu jest więziony w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie. Zostaje skazany na pięć lat łagru.
1941
Po wyroku zostaje skierowany do położonego w obwodzie archangielskim obozu w Jercewie. Pracuje przy rozładunku i ładowaniu wagonów towarowych.
1942
Na wieść o zawarciu układu Sikorski-Majski zwraca się do władz obozu z żądaniem uwolnienia. Po odmowie rozpoczyna głodówkę protestacyjną. Zostaje zwolniony i dwa miesiące później dociera do polskich oddziałów w Ługowoje.
1942–1943
Wraz z Armią Polską na Wschodzie przechodzi szlak od Kazachstanu, przez Iran, Irak i Egipt.
1943
Umiera ojciec Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
1944
W stopniu podchorążego, pełniąc obowiązki radiotelegrafisty, pisarz walczy pod Monte Cassino. Za udział w bitwie otrzymuje Order Virtuti Militari.
1945
Po zakończeniu wojny, wraz z żoną Krystyną z domu Stojanowską, decyduje o pozostaniu na emigracji. Na krótko zamieszkali w Londynie. W tym czasie ukazuje się jego debiutancka książka „Żywi i umarli”.
1946
Wraz z żoną wyjeżdża do Włoch. Pracuje w rzymskim Instytucie Literackim, później przeniesionym do Maisons-Laffitte pod Paryżem.
1951
W Londynie ukazuje się w przekładzie angielskim Andrzeja Ciołkosza – pt. „A World Apart: a Memoir of the Gulag” – powieść „Inny świat. Zapiski sowieckie”. Edycja zostaje opatrzona wstępem napisanym przez filozofa Bertranda Russella.
1952–1955
Gustaw Herling-Grudziński pracuje dla Radia Wolna Europa w Monachium.
1953
Samobójstwo popełnia żona Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
W Londynie ukazuje się po polsku powieść „Inny świat. Zapiski sowieckie”.
1955
Pisarz na stałe przenosi się do Neapolu. Stale publikuje w prasie włoskiej. Poślubia Lidię Croce, córkę jednego z najwybitniejszych filozofów XX wieku, Benedetta Crocego.
1958
Otrzymuje nagrodę pisarską paryskiej „Kultury”.
1960
W paryskim Instytucie Literackim publikuje zbiór opowiadań „Skrzydła ołtarza” zawierający m.in. „Wieżę”.
1973
W Paryżu ukazuje się pierwszy tom powstającego od 1971 r. „Dziennika pisanego nocą”, który autor będzie prowadził do końca życia.
1975
Gustaw Herling-Grudziński podpisuje się pod „Listem 59” – protestem przeciwko zmianom w Konstytucji PRL.
1988
Po raz pierwszy po 1939 r. publikacje pisarza ukazują się w oficjalnym obiegu wydawniczym w Polsce. Dotyczy to m.in. „Innego świata”.
1990
Gustaw Herling-Grudziński zostaje laureatem literackiej Nagrody Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego.
1998
Zbiór opowiadań „Gorący oddech pustyni” jest nominowany do Nagrody Literackiej Nike.
Pisarz zostaje odznaczony Orderem Orła Białego.
2000
Podczas swojej ostatniej wizyty w Polsce otrzymuje tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W nocy z 4 na 5 lipca w Neapolu Gustaw Herling-Grudziński umiera. Zostaje pochowany na cmentarzu w Poggio Reale.
2005 i 2007
Pośmiertnie ukazują się dwa ostatnie opowiadania prozaika, odnalezione w jego prywatnym archiwum – „Wędrowiec cmentarny” oraz nieukończone „Wiek biblijny i śmierć”.
Michał Szukała (PAP)
szuk / skp /
