Wystawa "Rok 1919 na Górnym Śląsku"
Przygotowaną przez Instytut Pamięci Narodowej wystawę "Rok 1919 na Górnym Śląsku" od środy do 20 listopada można oglądać w Klubie Kultury Lokalnej w Knurowie (Śląskie). Oparta na archiwaliach ekspozycja obrazuje sytuację regionu po I wojnie światowej.
"Wystawa na dziewięciu planszach przedstawia sytuację polityczną, która ukształtowała się na Górnym Śląsku w 1919 roku, czyli po zakończeniu I wojny światowej. Od drugiej połowy XIX wieku narastał tu konflikt etniczno-społeczny, którego finałem stała się w 1919 roku niewypowiedziana wojna polsko-niemiecka o przynależność państwową regionu" - przypomniała Monika Kobylańska z katowickiego IPN.
Wystawę, w roku setnej rocznicy wybuchu pierwszego z trzech powstań śląskich, przygotowało Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach.
Tworząc plansze wykorzystano zbiory katowickich instytucji: Archiwum Archidiecezjalnego, Archiwum Państwowego i Biblioteki Śląskiej, a także Narodowego Archiwum Cyfrowego, Francuskiej Biblioteki Narodowej, osób prywatnych i kilku muzeów: w Górze Świętej Anny, Chorzowie, Gliwicach i Tarnowskich Górach.
Wybrane na potrzeby wystawy archiwalia potwierdzają, iż w 2019 r., w czasie obrad konferencji pokojowej w Paryżu, Górny Śląsk stał się elementem polityki światowej. Wycofanie się zwycięskich mocarstw z decyzji komisji Julesa Cambona o przyznaniu regionu Polsce, skutkowało w czerwcu 2019 r. ogłoszeniem plebiscytu na spornym terytorium. Plebiscyt odbył się 20 marca 1921, a poprzedziły go dwa powstania śląskie.
Członkowie założonej w styczniu 1919 r. Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, którzy podjęli przygotowania do zbrojnego przejęcia władzy na Górnym Śląsku, wywodzili się różnych polskich organizacji, m.in. z Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Głównymi bolączkami POW Górnego Śląska był niedostatek broni, kilkukrotna przewaga liczebna sił niemieckich oraz działanie kliku konkurujących ośrodków decyzyjnych, co stało się przyczyną nieplanowanego wybuchu i późniejszego upadku I powstania śląskiego.
Twórcy wystawy przybliżyli niemiecką politykę wymierzoną w polski ruch narodowy, która w połączeniu z trudną sytuacją materialną ludności doprowadziła do fali strajków w 1919 r. W sierpniu tegoż roku doszło do masakry robotników w Mysłowicach, która stała się impulsem do wybuchu I powstania śląskiego.
Z materiałów przedstawionych na wystawie wynika, iż członkowie POW Górnego Śląska, wbrew dowódcom, parli do konfrontacji zbrojnej. Zgromadzeni w obozie dla uchodźców w Piotrowicach koło Karwiny utworzyli komitet i podjęli decyzję o wybuchu powstania. Rozkaz o jego rozpoczęciu nie dotarł jednak do wszystkich oddziałów.
Walki początkowo objęły powiaty pszczyński i rybnicki, rozszerzając się na sąsiednie tereny. Mimo lokalnych sukcesów, wynikających z efektu zaskoczenia, Niemcy przejęli inicjatywę i wyparli powstańców za polską granicę. Powstanie zakończono 24 sierpnia 1919 r.
Po porażce pierwszego powstania, część jego uczestników opuściła Górny Śląsk, szukając w Polsce schronienia przed odwetem. Niemieckie represje przybrały na sile i brutalności, z egzekucjami włącznie. Dopiero po zainteresowaniu sprawą opinii międzynarodowej oraz pod naciskiem polskich polityków, rząd niemiecki zgodził się na ogłoszenie amnestii i powrót większości uchodźców.(PAP)
autor: Marek Błoński
mab/ itm/
