Zofia Bilor i kpt. Tadeusz Kowalski w tańcu podczas otwarcia sztucznego toru łyżwiarskiego w Katowicach. 12.1930. Fot. NAC
Otwarty w 1930 r. Torkat – pierwszy w Polsce sztuczny tor łyżwiarski – przez lata kipiał od hokejowych emocji, gościł gwiazdy łyżwiarstwa figurowego, a w lecie przeobrażał się w kino lub salę koncertową. Dzieje tego miejsca, ponad 45 lat temu strawionego przez pożar, przypomni wystawa w Katowicach.
Katowice - miasta II Rzeczypospolitej
Torkat, czyli katowicki tor łyżwiarski, był pierwszym sztucznym lodowiskiem w Polsce i 12. w Europie. Służył hokeistom i łyżwiarzom, ale też był świadkiem występów międzynarodowych gwiazd, m.in. Elli Fitzgerald albo koszykarzy z Harlem Globetrotters. 29 sierpnia 1973 r. obiekt spłonął i nie został odbudowany.
W miejscu Torkatu stoi obecnie gmach Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej, zaliczany do współczesnych ikon architektonicznych stolicy Górnego Śląska. Właśnie tam w poniedziałek otwarta zostanie wystawa, przygotowana z inicjatywy katowickiej Fundacji Dom Modernisty. Do jej stworzenia wykorzystano unikatowe, archiwalne fotografie przypominające historię tego miejsca.
"Celem wystawy jest zwrócenie uwagi na przypadającą w przyszłym roku rocznicę 90-lecia powstania katowickiego Torkatu, i być może zastanowienie się nad formą upamiętnienia w przyszłości tego miejsca, które służyło dziesiątkom tysięcy katowiczan przez wiele lat" - mówi pomysłodawca ekspozycji, prezes Fundacji Dom Modernisty Wojciech Siegmund.
"Celem wystawy jest zwrócenie uwagi na przypadającą w przyszłym roku rocznicę 90-lecia powstania katowickiego Torkatu, i być może zastanowienie się nad formą upamiętnienia w przyszłości tego miejsca, które służyło dziesiątkom tysięcy katowiczan przez wiele lat" - mówi pomysłodawca ekspozycji, prezes Fundacji Dom Modernisty Wojciech Siegmund.
Otwarciu będzie towarzyszył wykład poświęcony historii obiektu; przedstawi ją historyk sztuki, znawczyni architektury dr Aneta Borowik, która także opracowała tekst prezentowany na wystawie i wybrała ilustrujące materiał fotografie.
Inicjatorzy przedsięwzięcia chcą również przypomnieć osobę inicjatora i architekta przedwojennego Torkatu, Lucjana Sikorskiego. Ten nieco zapomniany dziś inżynier jako wieloletni architekt miejski miał wielki wpływ na unowocześnienie Katowic oraz całego regionu.
W 1930 r. radca budowlany Lucjan Sikorski był jednym z inicjatorów budowy w Katowicach toru łyżwiarskiego, stanął też na czele spółdzielni finansującej inwestycję. On również zaprojektował modernistyczny gmach wzniesiony przy ulicy Bankowej. Projektantem urządzenia sztucznego lodowiska był znany czeski konstruktor - inżynier Josef Kolda, a urządzenia zamrażające pochodziły z Brneńskiej Fabryki Maszyn z Brna w ówczesnej Czechosłowacji. Kolda w 1931 r. opatentował urządzenie do oziębiania sztucznej ślizgawki.
Polska po zamachu majowym 1926-1939
Powstanie Torkatu wiązało się z koniecznością zapewnienia obiektu rezerwowego na mistrzostwa świata w hokeju na lodzie w 1931 r. w Krynicy. Lodowisko powstało w rekordowym tempie, w ciągu czterech miesięcy 1930 r., od sierpnia do grudnia. Składało się z trzech części: chłodzonej tafli o wymiarach 63 na 38 metrów, odkrytych trybun na 6,5 tys. widzów oraz budynku klubowo-technicznego.
Maszyny takie jak kompresor amoniakowy, urządzenia pompowe, rury i wężownice umieszczono w dwóch wielkich halach. Ciekawie prezentował się potężny betonowy zbiornik na solankę o pojemności 210 m sześc. Pod taflą zainstalowano ok. 25 km rur wypełnionych solanką, która oziębiona do minus 12 stopni zamrażała płytę. Środki chemiczne do jej wyrobu dostarczyły zakłady przemysłowe Solvay. Tafla została oświetlona sześcioma żelaznymi słupami, na których zamontowano 23 reflektory – umożliwiło to nocne treningi oraz efektowne występy hokeistów i łyżwiarzy. Na pierwszym piętrze zlokalizowano dużą restaurację z widokiem na tor, na drugim – reprezentacyjną lożę.
Uroczystość otwarcia trwała dwa dni - 7 i 8 grudnia 1930 r. - a uświetniły ją występy światowej sławy łyżwiarzy oraz znakomitych drużyn hokejowych. Odbyły się dwudniowe konkursy łyżwiarskie w jeździe figurowej na lodzie z udziałem sportowców z Wiednia, Budapesztu, Opawy i Warszawy, w tym mistrzów Europy – Olgi Orgonistej i Sandora Szalay. Rozegrano też turniej hokejowy z udziałem AZS-u Warszawa, Legii Warszawa, Pogoni Lwów i Troppauera EV z Opawy.
Inwestycji nadano propagandowy charakter, ponieważ umożliwiała rozwój polskiego hokeja i łyżwiarstwa. Zestawiano ją z niemieckimi przedsięwzięciami tego typu, a prasa donosiła, że niemieccy hokeiści z Bytomia zwrócili się o umożliwienie im treningów na Torkacie. Obiekt służył rozgrywkom hokejowym i zawodom w łyżwiarstwie figurowym, m.in. o mistrzostwo Polski. Organizowano tam zabawy na lodzie dla dorosłych i bale kostiumowe dla dzieci.
Inwestycji nadano propagandowy charakter, ponieważ umożliwiała rozwój polskiego hokeja i łyżwiarstwa. Zestawiano ją z niemieckimi przedsięwzięciami tego typu, a prasa donosiła, że niemieccy hokeiści z Bytomia zwrócili się o umożliwienie im treningów na Torkacie. Obiekt służył rozgrywkom hokejowym i zawodom w łyżwiarstwie figurowym, m.in. o mistrzostwo Polski. Organizowano tam zabawy na lodzie dla dorosłych i bale kostiumowe dla dzieci.
Budowa Torkatu przyczyniła się do intensywnego rozwoju hokeja i łyżwiarstwa figurowego nie tylko na Śląsku, ale również w całej Polsce. Obiekt był świadkiem wielkich emocji sportowych - pojedynków znakomitych drużyn hokejowych i mistrzów łyżwiarskich. Na Torkacie występowały międzynarodowe sławy m.in. łyżwiarka Sonja Henie - wielokrotna mistrzyni olimpijska w łyżwiarstwie figurowym. W lecie Torkat działał jako płytki basen i służył jako korty tenisowe.
Po II wojnie światowej obiekt został wyremontowany i uruchomiony w 1949 r. Po pożarze w latach 50. zdecydowano o jego odbudowie, ale w zmienionej, bardziej monumentalnej formie. Projektantami nowego budynku byli znani w regionie architekci - Henryk Buszko i Aleksander Franta. Prostokątną taflę otaczały z czterech stron wysokie trybuny, mogące pomieścić 15 tys. osób.
Na Torkacie obywały się międzynarodowe i ogólnopolskie zawody sportowe w hokeju na lodzie, łyżwiarstwie figurowym, szermierce, tenisie i zapasach. W sezonie letnim wykorzystywano go jako boisko, salę koncertową, a nawet kino letnie dla 6 tys. widzów. Występowały tu takie gwiazdy jak kanadyjscy hokeiści bracia Warwick, amerykańcy koszykarze z Harlem Globetrotters, słynna wokalistka jazzowa Ella Fitzgerald, a także polskie zespoły – Czerwono-Czarni i Niebiesko-Czarni.
Po wojnie kolejne budynki Torkatu trawiły pożary. W przypadku pierwszego ogień miał zostać wywołany niedopałkiem, bowiem pomimo zakazu często zdarzało się, że widzowie na seansach kinowych palili papierosy. Los obiektu przypieczętował pożar 29 sierpnia 1973 r., kiedy Torkat uległ niemal całkowitemu zniszczeniu, pomimo zaangażowania się w akcję ratunkową 14 sekcji straży pożarnej. Choć były plany odbudowy, nigdy do niej nie doszło. Dawna tafla lodowiska przez wiele lat służyła jako parking. Ostatecznie Torkat zamknięto w 1994 r. W jego miejscu stoi obecnie gmach Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej.(PAP)
autor: Marek Błoński
mab/ wj/
