Źródło: DSH
Spotkanie poświęcone monumentalnej monografii „Cmentarz Na Rossie w Wilnie – historia, sztuka, przyroda" odbędzie się w piątek w Domu Spotkań z Historią w Warszawie. O monografii opowiedzą jej autorzy.
Rossa – wileńska nekropolia jest miejscem ważnym dla historii Polski i Litwy. Monumentalna monografia poświęcona nekropolii pt.: „Cmentarz na Rossie w Wilnie – historia, sztuka, przyroda” będzie tematem spotkania w piątek w warszawskim Domu Spotkań z Historią.
Ponad 600-stronnicowa praca z bogatą ikonografią na temat tego historycznego cmentarza opublikowana została nakładem Narodowego Instytutu Dziedzictwa Narodowego POLONIKA oraz Towarzystwa Naukowego "Societas Vistulana".
Jako podstawę otwierającego publikację rozdziału pt. "Dwudziestowieczne dzieje i sztuka cmentarza Na Rossie" Bartłomiej Gutowski, który wraz z Anną Sylwią Czyż jest współautorem i redaktorem książki, wskazuje wyniki prac inwentaryzacyjnych i dokumentacyjnych zrealizowanych na wileńskiej Rossie w latach 2013-2015, a także kwerendę archiwalną.
Najsłynniejsza nekropolia Wilna powstała w 1801 r. Gutowski swoją opowieść o Rossie podejmuje sto lat później; przedstawia historię cmentarza od roku 1900 po rok 2018.
Na początku XX-lecia międzywojennego Rossa była miejscem porośniętym drzewami i krzewami, co nadawało jej charakter zbliżony do cmentarza leśnego. Przyroda była w rozkwicie, natomiast nagrobki, rzeźby, katakumby niszczały. Na cmentarzu zaczęli bytować bezdomni, zdarzało się, że porzucano tu niemowlęta i małe dzieci. Na początku lat 30.XX wieku podjęto społeczne próby objęcia Rossę ochroną konserwatorską. Zaangażował się w te działania wileński oddział Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów, którego członkiem był m.in. malarz Ferdynand Ruszczyc. Rozpoczęło się odnawianie poszczególnych pomników, pielęgnacja zieleni. Po pochowaniu na Rossie serca marszałka Piłsudskiego sprawa uporządkowania cmentarza, na wzór warszawskich Powązek, stała się pilna.
Najistotniejsze zmiany dla samego cmentarza - jak zaznacza Gutowski - zaczęły się na przełomie lat 40. i 50. W tym czasie nekropolia niszczała, na szczęście cmentarz zyskał status obiektu zabytkowego i został objęty stosowną ochroną. Rozpoczęto wówczas inwentaryzację nekropolii, a w roku 1965 zamknięto ją dla nowych pochówków. Cmentarz został wpisany na listę pomników kultury, ale w zakresie jego ochrony, remontu i konserwacji nic się nie działo.
Kiedy w 1991 r. Litwa odzyskała niepodległość sprawa cmentarza na Rossie początkowo wcale nie miała się lepiej. Gutowski pisze: "zmiany polityczne, zachodzące po obu stronach litewsko-polskiej granicy, przyniosły nową falę napięć na tle narodowościowym. Cmentarz symboliczny dla Polaków, ale też ważny dla Litwinów stał się elementem nacjonalistycznej przepychanki trwającej właściwie do dzisiaj". Autor zaznacza jednak, że ostatnio coraz bardziej upowszechnia się myślenie o Rossie jako wspólnym dziedzictwie kulturowym.
To właśnie w ostatnich latach podejmowane były prace mające na celu przywrócenie Rossie nie tylko dawnego stanu, ale też przeprowadzenie koniecznych remontów i konserwacji. Inwestorem zakrojonych na dużą skalę działań jest miasto Wilno, ale środki finansowe w przeważającej części pochodzą z budżetu Unii Europejskiej.
O XIX-wiecznej Rossie, jej najstarszych dziejach, kaplicach, nagrobkach pisze w osobnym rozdziale monografii Anna Sylwia Czyż. Autorka przywołuje historię dzielnicy Rossa, o wiele dłuższą niż historia samego cmentarza, omawia założenie i kompozycję nekropolii usytuowanej na malowniczych wzgórzach. Romantyczny wdzięk Rossy docenił Lucjan Rydel, pisząc: "cmentarz jest rozległy i dziwnie piękny(...) Osobny urok nadają mu rozłożyste stare drzewa, rosnące gęsto i nieregularnie, jak w lesie.(...) Między nimi wiją się swobodnie, wspinają w górę i schodzą w dół ścieżki, snujące się kręto wśród mogił".
Podczas spotkania przedstawione zostaną XIX- i XX-wieczne dzieje nekropoli oraz efekty polsko-litewskich, wszechstronnych badań cmentarza na Rossie przeprowadzonych w latach 2013-2016.
Gośćmi wieczoru będą Dorota Janiszewska-Jakubiak, Dyrektor NIPDKzG POLONIKA, historycy sztuki z UKSW - dr hab. Anna Sylwia Czyż, specjalizująca się w dziejach Wielkiego Księstwa Litewskiego, autorka opracowań poświęconych nekropoliom na Kresach i dr Bartłomiej Gutowski, autor wielu publikacji poświęconych cmentarzom na Kresach oraz inni autorzy i osoby, które się przyczyniły powstanie monografii. (PAP)
Anna Bernat
abe/aszw/
