Tema Lichtensztajn. Źródło: Fundacja Nobiscum
„Tema. Wspomnienia z czasów Zagłady” to tytuł nowej książki wydanej przez Fundację Nobiscum. Publikacja zawiera relacje Temy Lichtensztajn (1918–2008), urodzonej w Warszawie, która w latach 30. XX wieku zamieszkała w Płocku, przeżyła Holokaust, a po II wojnie światowej wyemigrowała do USA.
Podczas okupacji niemieckiej, po wysiedleniu w 1941 r. z płockiego getta, Tema i jej siostra Fela pracowały w fabryce amunicji w Starachowicach, gdzie poznały Jana Cioka, który pomógł młodym kobietom w ucieczce i znalezieniu schronienia w domu Teofila Nowaka ze wsi Bronkowice.
Jak zapowiada Fundacja Nobiscum, prezentacja książki „Tema. Wspomnienia z czasów Zagłady”, która jest wywiadem, jakiego bohaterka publikacji udzieliła w 1994 r. swemu wnukowi Joshui Newmanowi, odbędzie się 1 marca w Płockiej Galerii Sztuki.
„Jak zaznacza Joshua Newman we wstępie do wywiadu, po premierze filmu Stevena Spielberga +Lista Schindlera+, jego ekipa filmowa nagrała dla archiwum, które stworzył reżyser, część wspomnień Temy, jednak wiele z epizodów, które pojawiły się podczas jej rozmowy z wnukiem, nigdy nie trafiło na archiwalne taśmy, ze względu na zrozumiałą trudność, jaką sprawiała jej rozmowa z obcymi ludźmi o tak trudnych doświadczeniach” – czytamy w anonsie wydawnictwa. Publikacja wspomnień Temy w formie wywiadu „to próba ocalenia od zapomnienia wojennych doświadczeń jednej z rodzin żydowskich związanych z Płockiem, zarazem doświadczeń płocczanki, która przez całe życie nosiła w sobie tragiczne wspomnienia, którymi nie potrafiła dzielić się z nikim spoza rodziny” - podkreślono.
„Wywiad, który publikujemy to dużo więcej niż to, co Tema powiedziała ludziom z archiwum Stevena Spielberga. Książka zawiera cykl rozmów, jakie z Temą przeprowadził w 1994 r. jej wnuk Josh. Cały wywiad został utrwalony na video i spisany. Do zapisu tych rozmów dotarliśmy dzięki pomocy rodziny Temy. Oryginalny tekst angielski został następnie przetłumaczony na język polski” – powiedział PAP Piotr Dąbrowski, prezes Fundacji Nobiscum. Jak zaznaczył, wywiad z tytułową bohaterką książki „Tema. Wspomnienia z czasów Zagłady” uzupełniono w publikacji o fotografie z jej rodzinnego archiwum, a także o konieczne przypisy.
Tema Lichtensztajn urodziła się w Warszawie w 1918 r., natomiast z początkiem lat 30. XX wieku wraz z rodziną przeprowadziła się do Płocka, gdzie jej ojciec - Jakub Zylbersztajn prowadził zakład stolarski w nieistniejącym już obecnie domu przy ul. Kolegialnej 27. Po ukończeniu szkoły, w tym Żydowskiego Gimnazjum Humanistycznego, aż do wybuchu II wojny światowej, Tema pracowała jako biuralistka. Z końcem 1940 r. wraz z rodzicami i siostrą Felą znalazła się w utworzonym przez Niemców płockim getcie. Wkrótce wszyscy zostali wysiedleni do getta w miejscowości Jadów, a stamtąd do Starachowic i Bodzentyna. Rodziców Temy, w tym matkę Frajdę, deportowano następnie do obozu pracy w Radomiu, a potem do Auschwitz - Jakub trafił później do Dachau, natomiast Frajda do Bergen-Belsen.
„Tema i Fela pracowały w fabryce amunicji w Starachowicach. Tam poznały Jana Cioka z pobliskiej wsi Wąchock, który pomógł młodym kobietom w ucieczce i znalezieniu schronienia w domu Teofila Nowaka ze wsi Bronkowice. Teofil Nowak i jego rodzina pomogli wrócić do zdrowia chorej na tyfus Feli i załatwili jej dokumenty, które umożliwiły jej podjęcie pracy w Niemczech. Tema została u Teofila Nowaka do końca wojny, przejęła rolę gospodyni domu, opiekowała się jego synem. W pomoc Temie i Feli zaangażowana była także siostra Teofila – Helena Senderska” – podała Fundacja Nobiscum. Przypomniała zarazem, że w 1993 r. izraelski Yad Vashem uznał Jana Cioka, Teofila Nowaka i Helenę Senderską za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Według Fundacji Nobiscum, po II wojnie światowej i powrocie do Płocka Tema związała się z Dawidem Lichtensztajnem – znajomym sprzed wojny. Oboje wyjechali do Niemiec, następnie do Szwecji, gdzie wzięli ślub, a w 1951 r. wyemigrowali do USA. Tema zmarła w 2008 r.
Książka „Tema. Wspomnienia z czasów Zagłady” jest trzecią publikacją Fundacji Nobiscum, która działa od 2018 r. Wcześniej ukazały się przewodnik „Śladami płockich Żydów”, zawierający opisy i fotografie kilkudziesięciu miejsc sakralnych i pełniących ważne funkcje społeczne dawnej społeczności żydowskiej tego miasta oraz monografia „Okno na Kwiatka. Ulica Józefa Kwiatka w Płocku od początku XIX wieku do 1939 r.”, prezentująca jedną z najstarszych tamtejszych ulic, zarazem główną arterię dawnej dzielnicy żydowskiej, wraz z informacjami o poszczególnych nieruchomościach i ich mieszkańcach – autorką obu publikacji jest Gabriela Nowak-Dąbrowska.
Płoccy Żydzi stanowili jedną z najstarszych społeczności żydowskich na ziemiach polskich. Tuż przed wybuchem II wojny światowej przygotowywali się do obchodów 700-lecia osiedlenia się w tym mieście - w tym czasie mieszkało tam ok. 9 tys. Żydów, stanowiąc jedną trzecią ludności Płocka. Holokaust przeżyli nieliczni. Ci, którzy po zakończeniu II wojny światowej powrócili do rodzinnego miasta w większości wyemigrowali z Polski, głównie w latach 50. i 60. XX wieku.(PAP)
mb/ pat/
