Urodził się 18 listopada 1892 r. w Strzybniku, w pow. rybnickim. Po ukończeniu tam szkoły ludowej rozpoczął naukę w gimnazjum w Raciborzu. Należał wówczas do nielegalnych uczniowskich kół naukowych, w których Polacy doskonalili język i zgłębiali historię Polski.
W 1914 r. Gawlina rozpoczął studia teologiczne we Wrocławiu. W kwietniu 1915 r. został jednak zmobilizowany do armii niemieckiej oraz wysłany na front do Francji, gdzie w listopadzie został ranny. Gawlinę odesłano do Wrocławia, gdzie pełnił służbę w garnizonie wrocławskim oraz kontynuował studia teologiczne. Został powołany na front bliskowschodni we wrześniu 1917 r. Dostał się do niewoli brytyjskiej. Do Wrocławia powrócił w listopadzie 1919 r.
Ks. Gawlina w międzywojniu
19 czerwca 1921 r. otrzymał święcenia kapłańskie z rąk biskupa wrocławskiego kard. Adolfa Bertrama. Pracę duszpasterską rozpoczął w parafii Dębieńsko, później w parafii Tychy, a następnie przeniósł się do Katowic (został sekretarzem generalnym nowo powstałej Kurii Biskupiej w Katowicach).
Prowadził Akcję Katolicką i redagował dwa tygodniki katolickie: „Gościa Niedzielnego” i „Samstagsbote”. Kiedy w 1926 r. Episkopat Polski założył Katolicką Agencję Prasową, Gawlinie została powierzona jej organizacja. Od papieża Piusa XI otrzymał godność prałata.
W 1930 r. powrócił na Śląsk, aby objąć parafię św. Barbary w Królewskiej Hucie (Chorzów). 15 lutego 1933 r. został mianowany biskupem polowym Wojska Polskiego, a sakrę biskupią otrzymał z rąk prymasa Augusta Hlonda. Urząd Biskupa Polowego objął po złożeniu przysięgi wojskowej na Zamku Królewskim w Warszawie 29 marca 1933 r. Gawlina otrzymał jednocześnie stopień generała dywizji WP.
Biskup polowy Polskich Sił Zbrojnych Józef Gawlina
Na początku września 1939 r., na rozkaz Naczelnego Wodza, marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, opuścił Warszawę. W nocy z 6 na 7 września udał się do Brześcia nad Bugiem, a następnie do Łucka, gdzie podczas nalotu niemieckiego lotnictwa 11 września został ranny odłamkiem bomby. 18 września przekroczył granicę rumuńską.
Bp J. Guzdek: w ciągu 100 lat Biskupstwa Polowego dokonało się wiele dobra
5 października duchowny przybył do Rzymu, gdzie złożył papieżowi Piusowi XII m.in. „Opis pogańskich metod walki wroga”. Papież 12 października odnowił jurysdykcję Gawliny dla wszystkich żołnierzy polskich. Po odnowieniu jurysdykcji duchowny udał się do Francji, a po przyjeździe do Paryża 18 października ponownie podjął obowiązki Biskupa Polowego organizujących się Polskich Sił Zbrojnych.
Na mocy dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej Władysława Raczkiewicza z 21 grudnia 1939 r. został mianowany członkiem I Rady Narodowej RP, w której pozostał aż do jej rozwiązania 3 września 1941 r. Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie pełnił swój urząd od 25 czerwca 1940 r.
Po zawarciu układu Sikorski-Majski w 1941 r. wizytował polskie ośrodki wojskowe w sowieckiej Rosji, a po wyjściu armii gen. Władysława Andersa z ZSRS ośrodki w Persji, Palestynie oraz Egipcie. W bitwie pod Monte Cassino uczestniczył jako kapelan liniowy w Sanitarnym Ośrodku Ewakuacyjnym. Z polecenia bp. Gawliny założony został na Monte Cassino polski cmentarz wojenny, a po bitwie atlantyckiej cmentarz w Loreto.
5 czerwca 1945 r. został mianowany ordynariuszem Polaków przebywających w Niemczech. Urząd biskupa polowego Polskich Sił Zbrojnych sprawował do 1947 roku – został wówczas zdemobilizowany. W tym samym roku założył w Rzymie Instytut Wydawniczy „Hosianum”, a także zorganizował Centralny Ośrodek Emigracji Polskiej i Polski Instytut Historyczny. W 1949 został opiekunem emigracji na całym świecie, a w 1952 roku Pius XII mianował go arcybiskupem.
Abp Gawlina w latach powojennych
Abp Gawlina przewodniczył Światowemu Komitetowi Obchodów Tysiąclecia Chrztu w Polsce. Brał również udział w tworzeniu polskich misji katolickich w Argentynie, Brazylii, Chile, Australii, Tanzanii, RPA, Danii, Hiszpanii, Luksemburgu, Szwajcarii, Holandii oraz Szwecji. W czasie Soboru Watykańskiego II był sekretarzem Komisji ds. Biskupów i Diecezji.
Zmarł 21 września 1964 r. w Rzymie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 24 września 1964 r. w Bazylice św. Wawrzyńca, obok centralnego cmentarza rzymskiego na Campo Verano, gdzie pierwotnie przeniesiono doczesne szczątki duchownego. Ostatecznie abp Gawlina spoczął 8 kwietnia 1965 r. na cmentarzu na Monte Cassino. Była to jego wola.
Jego działalność została uhonorowana wieloma odznaczeniami, m.in. krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Monte Cassino, angielskim „Commander of British Empire”, włoską komandorią z gwiazdami, wielkim krzyżem maltańskim.(PAP)
