Urodził się 23 października 1892 r. w Łodzi. Zdał maturę w Szkole Handlowej Kupiectwa Łódzkiego w 1910 r. Naukę kontynuował w Belgii na wydziale Chemii Technicznej.
W 1913 r. ukończył uniwersytet w Liège. Tuż przed początkiem I wojny światowej wyjechał na Kijowszczyznę – objął tam posadę inżyniera chemika. Również tam zastał go wybuch wojny. Został zmobilizowany do rosyjskiej armii i skierowany do szkoły oficerskiej w Kijowie. Służąc w tworzonych przez Rosjan polskich oddziałach, walczył pod Kaniowem z Niemcami. Przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości objął stanowisko szefa oddziału wywiadowczego w 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego.
Kowalewski i szyfry
Znał kilka języków obcych: niemiecki, francuski i rosyjski. Ze stopniem kapitana został przydzielony do Sekcji Szyfrowej w Oddziale II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. To właśnie w tej jednostce ujawnił się jego talent, kiedy rozszyfrował sowieckie depesze. Fakt ten zadecydował o powierzeniu mu osobnej komórki – Wydziału II Szyfrów Specjalnych w Biurze Szyfrowym.
Prowadzony przez Kowalewskiego zespół rozszyfrował wiele sowieckich szyfrów, co umożliwiło poznanie ruchów oraz decyzji bolszewików. Jego osiągnięcia miały znaczenie podczas przeciwdziałania ofensywie sowieckiej, która zmierzała w kierunku Warszawy. Odczytanie sowieckich depesz pozwoliło stronie polskiej podjąć skuteczne działania obronne, a także rozpocząć kontrofensywę. Za pomoc w pokonaniu Sowietów Kowalewski został odznaczony krzyżem Virtuti Militari V klasy.
Prof. G. Nowik: Jan Kowalewski o Rosji wiedział właściwie wszystko
Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej ostał skierowany na Litwę Środkową, gdzie objął dowodzenie jednej z kompanii. Następnie uczestniczył w III Powstaniu Śląskim, gdzie był szefem wywiadu oddziałów powstańczych.
Swoje umiejętności oraz doświadczenie przekazał japońskim wojskowym podczas kursu, który prowadził w 1923 r. w Tokio. Po powrocie do kraju został awansowany na stopień majora. Wysłano go także na dalsze studia, które w latach 1925–1927 odbył w Wyższej Szkole Wojennej we Francji.
Kowalewski jako attaché wojskowy
Po powrocie do Polski został oddelegowany do pracy na placówce. Powierzono mu stanowisko attaché wojskowego w Moskwie, gdzie pracował w latach 1929–1933. W tym czasie prowadził akcje wywiadowcze na rzecz Polski. Przesyłał raporty dotyczące stanu sowieckiej armii, a także nastrojów panujących w ZSRS. Kowalewski starał się również pozyskać do współpracy agentów. Został jednocześnie awansowany na stopień podpułkownika. Za sprawą aresztowania woźnego polskiego attachatu wiosną 1933 r. został zmuszony do opuszczenia Moskwy.
Został oddelegowany na stanowisko attaché wojskowego do Bukaresztu, gdzie miał kontynuować pracę na rzecz obronności Polski w kontekście możliwej agresji ze strony ZSRS. Podczas trzyletniego pobytu w Rumunii doszło do ożywienia kontaktów między tym krajem a Polską.
Powrócił do Polski w 1937 r. Zaangażował się w politykę, został szefem sztabu Obozu Zjednoczenia Narodowego. Z uwagi na różnice w poglądach zrezygnował jednak ze stanowiska niespełna rok później. Wówczas powierzono mu stanowisko w Towarzystwie Importu Surowców „Tissa”, którego głównym zadaniem był import surowców strategicznych dla przemysłu obronnego Polski. Tuż przed wybuchem II wojny światowej Kowalewski zaangażował się również w prace przygotowawcze nad komitetem organizacyjnym towarzystwa dla budowy kanału Bałtyk–Morze Czarne.
Kowalewski w czasie II wojny światowej
Po wybuchu II wojny światowej brał udział w niesieniu pomocy ludności cywilnej Warszawy. Uczestniczył także w ewakuacji polskich władz do Rumunii. Po klęsce w wojnie obronnej organizował w tym kraju komitet pomocy uchodźcom, któremu przewodził do końca 1939 r.
Na początku 1940 r. wyjechał do Francji, gdzie napisał dwa memoranda dotyczące Polski. Jeden z nich dotyczył możliwości nawiązania porozumienia z Sowietami wyłącznie przy uznaniu przez nich granicy ryskiej jako obowiązującej. Drugi skierowany był w stronę Niemców i dotyczył złagodzenia ostrego kursu względem ludności polskiej w okupowanym kraju, co mogłoby stanowić podstawy do nawiązania jakiegokolwiek porozumienia.
Po upadku Francji został skierowany do Portugalii. Od 1941 r. kierował w Lizbonie przedstawicielstwem Akcji Kontynentalnej podlegającym MSW – przewodniczył operacjom wywiadowczym na terenie całej Europy oraz prowadził tajne rokowania z przedstawicielami Węgier, Rumunii i Włoch (operacja „Trójnóg”) w sprawie odstąpienia tych krajów od sojuszu z Niemcami. Te negocjacje jednak nie przyniosły rezultatów. Z ramienia rządu emigracyjnego prowadził także rozmowy z niemiecką opozycją antyhitlerowską.
Kowalewski uczestniczył również w akcji uwolnienia rumuńskiego króla Karola II, który po abdykacji i przymusowym wyjeździe z kraju znalazł się na obszarze Hiszpanii. Kowalewski przy wsparciu innego polskiego oficera, mjr. Zdzisława Żórawskiego, doprowadził do uwolnienia rumuńskiego monarchy oraz jego wyjazdu do Portugalii.
W 1944 r. przyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie mianowano go szefem Polskiego Biura Operacyjnego przy Special Forces Headquarters. Koordynował przygotowanie polskich oddziałów do operacji „Overlord”.
Kowalewski na emigracji
Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji. Wydawał w Londynie periodyk „East Europe”, od 1950 r. pod nazwą „East Europe and Soviet Russia”. Współpracował z Radiem Wolna Europa. W latach 1958–1959 był również przewodniczącym Koła Wyższych Studiów w Londynie. Dalej zajmował się szyframi. Jego ostatnim jego dokonaniem w zakresie kryptoanalizy było złamanieszyfrów polskiego Rządu Narodowego (tzw. szyfry Traugutta), stosowanych w korespondencji z zagranicznymi przedstawicielstwami oraz wewnątrz kraju.
Zmarł 31 października 1965 r. w Londynie. Pośmiertnie uhonorowany został Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. (PAP)
