Brzeszczanie upamiętnili ofiary podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz, 15 sierpnia 2025 r. Fot. Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau
Pamięć kilku tysięcy więźniów z podlegającego niemieckiemu KL Auschwitz podobozu Jawischowitz uczciła społeczność Brzeszcz, przedstawiciele władz różnych szczebli i instytucji, w tym IPN, a także konsulat Niemiec. W piątek przypadła 83. rocznica jego uruchomienia.
Pod pomnikiem ofiar, który znajduje się w miejscowym parku, złożono kwiaty i znicze. Utworzony w 1942 roku podobóz KL Auschwitz-Jawischowitz
Agnieszka Molenda-Kopijasz z brzeszczańskiej Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau przypomniała, że 83 lata temu Niemcy przywieźli do podobozu pierwszych 150 więźniów. Byli to Żydzi z Francji. W 1944 roku podobóz osiągnął stan maksymalny: ponad 2,5 tys. osadzonych. Byli to między innymi więźniowie z Polski, Francji, Holandii, Czech, Słowacji, Włoch, Belgii, Węgier, Jugosławii i Związku Sowieckiego. 95 procent z nich było Żydami.
Jak zaznaczyła, dokładna liczba ofiar Jawischowitz nie jest znana, ale pochłonął on kilka tysięcy więźniów, z czego co najmniej 2 tys. zginęły w następstwie przeprowadzanych selekcji i egzekucji.
Molenda-Kopijasz przypomniała, że mieszkańcy Brzeszcz i Jawiszowic, pomimo grożących im drakońskich kar, potajemnie dostarczali więźniom żywność, lekarstwa, przenosili korespondencję i pomagali w ucieczkach.
Dagmar Kopijasz z brzeszczańskiej fundacji poinformował, że po uroczystości w budynku poobozowej łaźni, w której znajduje się ekspozycja poświęcona więźniom, zaprezentowany został oryginalny obraz olejny z 1942 r. zatytułowany „Jawischowitz Grube”.
– Nie udało nam się ustalić, czy obraz został namalowany przez więźnia, czy też przez innego artystę – powiedział.
Jak dodał, fundacja otrzymała obraz kilka lat temu. Został on poddany konserwacji, która trwała ponad pół roku.
Według historyków z Muzeum Auschwitz, tuż po zajęciu Polski przez Niemców w 1939 roku majątek państwowy został zajęty przez okupanta. Z początkiem 1940 roku Państwowa Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze-Jawiszowice przeszła pod zarząd niemiecki. Na początku 1942 r. Niemcy, chcąc zwiększyć zatrudnienie w kopalni, wybudowali baraki dla robotników przymusowych. W połowie roku podpisano umowę z SS, na podstawie której pobliski obóz Auschwitz miał dostarczyć do Brzeszcz 6 tys. więźniów.
W lipcu 1942 roku nadzór nad powstającym podobozem przejęła komendantura Auschwitz. Powstały: ogrodzenie z podwójnego rzędu drutów kolczastych i wieże strażnicze. Warunki w obozie były bardzo ciężkie. Panowała wysoka śmiertelność. Niezdolni do pracy najczęściej byli mordowani w komorach gazowych lub dosercowym zastrzykiem fenolu. Stan liczbowy był uzupełniany nowymi transportami z obozu głównego.
18 i 19 stycznia 1945 roku około 1,9 tys. więźniów zostało popędzonych przez Niemców na zachód. W obozie pozostało kilkudziesięciu więźniów, których 27 stycznia oswobodzili żołnierze sowieccy. (PAP)
szf/ joz/
