"Rękopis znaleziony w Paryżu. Wspomnienia Stanisława Morawskiego o Marii Szymanowskiej"

Kim była Maria Szymanowska? Kim był Stanisław Morawski? Ona - europejskiej sławy pianistka i kompozytorka - była jedną z najwybitniejszych kobiet swoich czasów. Prowadziła słynny salon artystyczny w Petersburgu, w którym w 1828 r. osiadła po licznych podróżach koncertowych po świecie. On był lekarzem, pisarzem i pamiętnikarzem. Poznali się w Petersburgu w jej salonie, który odgrywał ważną rolę w życiu środowiska polskiego, do którego należał Adam Mickiewicz. Szymanowska skomponowała muzykę do kilku jego utworów.

W prawie 20 lat po śmierci pianistki Stanisław Morawski zaczął pisać o niej wspomnienia. Wycofał się już wtedy ze światowego życia i samotnie zamieszkał w odziedziczonym po ojcu, szambelanie króla Stanisława Augusta, dworku na Litwie w Ustroniu. Wspomnienia te, inspirowane przyjaźnią i grą znakomitej pianistki, są swoistym romantycznym traktatem o muzyce.

To jedyny z ocalałych rękopisów Morawskiego - reszta spłonęła w 1944 r. Odnaleziony w Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu stał się podstawą obecnego integralnego tekstu wspomnień przygotowanego przez prof. Danutę Danek, historyka literatury.

Maria Szymanowska z domu Wołowska urodziła się 14 grudnia 1789 r. w Warszawie, zmarła 24 lipca 1831 w Petersburgu. Uzdolnienia muzyczne ujawniła bardzo wcześnie - nie znając jeszcze nut, improwizowała na szpinecie i klawikordzie. W wieku ośmiu lat rozpoczęła regularną naukę muzyki pod kierunkiem Antoniego Lisowskiego, a następnie u Tomasza Gremma.

Kim była Maria Szymanowska? Kim był Stanisław Morawski? Ona - europejskiej sławy pianistka i kompozytorka - była jedną z najwybitniejszych kobiet swoich czasów. Prowadziła słynny salon artystyczny w Petersburgu, w którym w 1828 r. osiadła po licznych podróżach koncertowych po świecie. On był lekarzem, pisarzem i pamiętnikarzem. Poznali się w Petersburgu w jej salonie, który odgrywał ważną rolę w życiu środowiska polskiego, do którego należał Adam Mickiewicz.

Rodzina Wołowskich prowadziła otwarty dom w Warszawie. Bywali w nim m.in. Józef Elsner, Karol Kurpiński i Franciszek Lessel. W 1810 r. pierwszą zagraniczną podróż młoda pianistka odbyła do Paryża. Dyrektor Konserwatorium Paryskiego Luigi Cherubini urzeczony jej talentem zadedykował pianistce swoją Fantazję.

Po powrocie do kraju Maria Wołowska poślubiła Józefa Szymanowskiego, dzierżawcę dóbr otwockich pod Warszawą. W 1811 r. przyszły na świat bliźnięta - Romuald i Helena, rok później córka Cecylia.

Małżeństwo Szymanowskich nie było jednak udane. Tak pisał o tym Morawski: "Szymanowski, człowiek majętny, uczciwy, cywilizowany i światły, ale prawdziwy mąż-mężczyzna, mari-monstre, nie mógł się w żaden sposób nastroić na ton młodziutkiej żony (...) zagorzały amator gospodarki rolnej i koni, chciał z żony koniecznie skrzętną i dobrą zrobić gospodynię". W 1820 r. Maria Szymanowska rozstała się z mężem, co w tamtych czasach było aktem ogromnej odwagi, zwłaszcza że sama musiała wychowywać trójkę dzieci, ale - jak przywołuje jej słowa Morawski - mówiła: "Mam dany talent od Boga, wyżywię nim i siebie, i dzieci".

Szymanowska poświęciła się karierze wirtuozowskiej. W 1822 r. rozpoczęła blisko półtoraroczne tournée po Rosji. Grała w artystycznych salonach i na estradach Petersburga oraz Moskwy. Na jednym z jej koncertów był sławny Johann Nepomuk Hummel, na innym - car Aleksander, od którego otrzymała tytuł "Pierwszej fortepianistki Ich Wysokości Carycy Elżbiety Aleksandrówny i Marii Fiedorówny". Poza Petersburgiem i Moskwą koncertowała w Kijowie, Tulczynie, Żytomierzu, Dubninie, Krzemieńcu i Lwowie.

W połowie 1823 r. wyruszyła na podbój Europy Zachodniej. Występowała w Karlsbadzie, dzisiejszych  Karlowych Warach, Marienbadzie - dzisiaj Mariańskie Łaźnie, Dreźnie, Lipsku, Weimarze, Paryżu, Londynie oraz innych miastach europejskich. Poznała wówczas Johanna Wolfganga Goethego i Vaclava Jana Tomaska, z którymi się zaprzyjaźniła, a także Feliksa Mendelssohna-Bartholdy'ego, Gioacchina Rossiniego, Johanna Baptista Cramera, Pierre'a Baillota, a we Włoszech - Michała Kleofasa Ogińskiego.

Po podróżach, w 1827 r. wraz z rodziną postanowiła przenieść się do Rosji. Cztery lata później padła ofiarą szalejącej w Petersburgu cholery. Zmarła 24 lipca 1831 r. Przedwczesna śmierć pianistki przerwała interesującą twórczość i komplementowaną przez słuchaczy w całej Europie działalność koncertową.

Szymanowska miała bogaty repertuar pianistyczny; grała utwory Jana Sebastiana Bacha, Carla Philippa Emanuela Bacha, Wolfganga Amadeusza Mozarta, Carla Marii von Webera, Johanna Nepomuka Hummla, Johna Fielda, Augusta Alexandra Klengla, Ludwiga van Beethovena, Fryderyka Chopina oraz własne kompozycje. Jej dorobek kompozytorski obejmuje blisko sto utworów, w tym najważniejsze dla jej twórczości dzieła fortepianowe: mazurki, polonezy, walce, nokturny i etiudy.

W 2000 r. w Petersburgu w Nekropolii Mistrzów Sztuki odsłonięto pomnik ku jej czci.

Stanisław Morawski urodził się 22 lipca 1802 r. w Mickunach koło Wilna. Zmarł 6 października 1853 r. w Ustroniu. Uzyskał tytuł naukowy doktora medycyny na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Był członkiem Towarzystwa Filaretów, a od 1820 r. Filomatów; należał do kręgu przyjaciół Mickiewicza. W 1827 r. przeniósł się do Petersburga. Tam należał, podobnie jak Mickiewicz, do stałych gości słynnego salonu Marii Szymanowskiej. To on miał potem w Paryżu wyswatać Mickiewicza z jej córką Celiną. Jego bogata twórczość wspomnieniową zaczęto publikować dopiero w latach 20. XX w.

Oprócz rozpraw lekarskich pisał wiersze satyryczne, utwory sceniczne i pamiętniki, m.in. „Kilka lat młodości mojej w Wilnie 1818–1825” (1924), „W Petersburgu 1827–1838” (1928) i „Szlachta-bracia. Wspomnienia, gawędy, dialogi 1802–1850” (1930). W swych wspomnieniach Morawski opowiadał o wielu współczesnych mu wybitnych ludziach, m.in. o Mickiewiczu oraz o jego otoczeniu wileńskim i petersburskim.

Publikację albumową "Rękopis znaleziony w Paryżu. Wspomnienia Stanisława Morawskiego o Marii Szymanowskiej" sfinansowało Narodowe Centrum Nauki; dofinansowanie pochodziło także z ZAIKS i MKiDN.

Opublikowanie albumu towarzyszy XVII Międzynarodowemu Konkursowi Pianistycznemu im. Fryderyka Chopina.(PAP)

abe/ gma/