Spalone samochody strażackie. Londyn, luty 1941 rok. Zbiory Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Podczas II wojny światowej w okresie od września 1940 do maja 1941 roku seria niemieckich nalotów bombowych na miasta Wielkiej Brytanii odbyła się pod nazwą opisaną w brytyjskiej prasie jako „Blitz”, czyli Błyskawica.
Przez osiem miesięcy zginęło kilkadziesiąt tysięcy cywilów, a pod gruzami legło ponad osiemnaście brytyjskich miast, centrów przemysłowych i portów. W samym tylko Londynie zbombardowano ponad milion budynków. Podobnie rzecz się działa w Birmingham, Liverpoolu i Manchesterze. Kilkadziesiąt tysięcy ton zapalników i bomb wybuchowych, zrzucanych z nisko przelatujących niemieckich samolotów spowodowało liczne pożary. W tumanach ognia, duszącego dymu i trujących gazów towarzyszył chaos, strach i poczucie całkowitej kapitulacji zwykłych ludzi i służb ratowniczych nie mogących odróżnić dnia od nocy, zdążyć do komunalnych schronów istniejących głównie na stacjach metra, ani zdobyć pożywienia.
Stres ludności cywilnej w wyniku toczącej się wojny powietrznej wielokrotnie opisywany był później w naukowych artykułach brytyjskich psychiatrów jako tzw. „nerwice bombowe”, objawiające się ustawicznymi atakami lęku, uporczywymi zaburzeniami odżywiania, stanem depresji i innych urazów psychicznych. Ludziom doskwierała samotność, bezdomność, głód, wszelkie choroby i plaga szczurów. Reglamentowane były ubrania i jedzenie. W obliczu tej katastrofy każdy z żyjących walczył o przetrwanie i zachowanie resztek godności. Ofensywa niszczycielskiego Blitzu w Wielkiej Brytanii prowadzona była także w latach 1944-1945. Początek błyskawicy zbiegł się również w czasie z działaniami znanymi z historii jako bitwa o Anglię we wrześniu 1940 roku.
Cywile na straży
W Europie obrona cywilna i zespołowa została zorganizowana w okresie I wojny światowej, ale wybuch tej drugiej, wzmocnił jeszcze bardziej konieczność organizowania ochrony ludności zamieszkujących miasta i wsie. W tym czasie Brytyjczycy ochotniczo zaciągali się do grup ochrony powietrznej, sanitarnej, bezpieczeństwa policyjnego, a także ochotniczych i zawodowych straży pożarnych, w tym tzw. Pomocniczej Straży Pożarnej (Auxiliary Fire Service – AFS) powołanej z własną strukturą dowodzenia w 1938 roku na wypadek konfliktu zbrojnego.
W czasie nalotów Błyskawicy, członkowie Pomocniczej Straży Pożarnej dysponujący apteczkami pierwszej pomocy przeszukiwali gruzy w poszukiwaniu rannych i zabitych. Do eksploracji gruzu i budynków służył im m.in. trzymetrowy metalowy bosak sufitowy. Żeliwny hak bosaka był wówczas idealnym narzędziem do odrzucania i segregowania zalegającej warstwy setek milionów przedmiotów i śmieci. Jako nieliczni, wyposażeni byli także w sikawki pachowe i wiadra, z których mogli zaczerpnąć niewielką ilość wody w celu ugaszenia drobnych punktów zapalnych, gdyż w ramach ustawy o Służbie Obrony Cywilnej przeszkoleni byli przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w podstawowej ochronie przeciwpożarowej w ramach trwających ok. 60 godzin zajęć szkoleniowych. W przypadku braku łączności telefonicznej ochotnicy z pomocniczej straży często pełnili również funkcję kurierów i łączników informujących o incydentach bombowych, mieli również prawo do aresztowania przestępców. Jednym z najbardziej znanych członków Pomocniczej Straży Pożarnej był William Norman Trevor Sansom, brytyjski pisarz, dziennikarz i aktor, autor wielu powieści i artykułów naukowych m.in. „Fireman Flower” (1944), „The Blitz: Westminster in War” (1947).
W czasie toczących się wojennych walk, Służba Obrony Cywilnej apelowała do ludności cywilnej, prosząc ją o zachowanie ostrożności, spokoju i angażowanie się w pomoc w przeciwdziałaniu licznym grabieżom. Cywile zawiązywali wówczas ochotnicze odziały przeciwko szabrownikom. Tworzone były także wspólnotowe grupy szybkiego ostrzegania oraz informowania o dostępie do wody, żywności i elektryczności. O zbliżających się nalotach alarmowały powietrzne syreny rozmieszczone w różnych częściach miast. Długi i głośny dźwięk alarmowo-ostrzegawczy był sygnałem do natychmiastowego ukrycia się w schronach. Niemundurowi w tych krytycznych momentach stale pouczani byli, że większość obrażeń, na które mogli być narażeni, nie musiała być spowodowana bezpośrednimi trafieniami bombowymi, lecz kawałkami gruzu i odłamkami pocisków. Należało przy tym zachować wyjątkową ostrożność i stanąć na straży swojego bezpieczeństwa.
Straże pożarne podczas Blitzu
Były zobligowane uchwałą wydaną przez rząd brytyjski z grudnia 1937 roku o przeciwdziałaniu nalotom na obszarach cywilnych w ramach Służby Obrony Cywilnej. Zgodnie z tym dokumentem, wszyscy czynni strażacy wcieleni zostali do najważniejszych grup ratowniczych gasząc pożary i doradzając w sprawach zastosowania środków ostrożności w czasie nalotów. W 1941 roku, w celu zintegrowania i lepszej koordynacji, utworzono National Fire Service (NFS), do którego weszły Pomocnicza Straż Pożarna i ochotnicze straże pożarne działające na poziomie lokalnym.
Ponieważ większość ataków lotniczych w okresie wspomnianych działań Blitzu odbywała się w nocy, to strażacy zobowiązani byli pełnić dyżury głównie w tym właśnie czasie, monitorując przestrzeń atmosferyczną przed sztucznym światłem. Ostrzegali sygnalizacją alarmową przed falą inwazyjną i trującymi gazami oraz pośredniczyli w koordynowaniu działań ratowniczych innych służb sanitarnych i mundurowych. Łączność i pośrednictwo odbywało się wówczas za pomocą pisemnego i ustnego raportowania o istniejącej sytuacji.
Strażacy z National Fire Service podczas nalotów bombowych II wojny światowej często byli świadkami bezradności w swojej służbie i tak intensywnych płomieni, że nie sposób było ich ugasić. Na skutek wielu bombardowań strażacy borykali się z brakiem wody lub utrudnionego do niej dostępu, chociażby na skutek odpływów Tamizy. Fabryki i magazyny były miejscami, w których najtrudniej było zapanować nad ogniem, gdy wokół było pełno łatwopalnych substancji, farb, olejów, smarów. Eksplozje towarzyszyły w ich służbie każdego dnia. Nie sposób jest dzisiaj stwierdzić, ilu ówczesnych strażaków straciło życie lub uległo licznym poparzeniom w czasie wojennych akcji gaśniczych.
Danuta Janakiewicz-Oleksy
Wydział Dokumentacji Zbiorów Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach
Literatura:
[1] red. Peter J. Larkham „The Blitz and its Legacy: Wartime Destruction to Post-War Reconstruction”, [w:] A Service Forged in the Flames: The Blitz, Wartime Fire-Fighting and the National Fire Service Shane Ewen, wyd. 2013 Ebook bez paginacji.
[2] Ronan Thomas William Sansom AFS Fireman, artykuł internetowy za; http://www.westendatwar.org.uk/page/william_sansom?path=0p3p
