Wystawa „Białe kruki z biblioteki ks. Leopolda Jana Szersznika”
Najcenniejsze rękopisy, także średniowieczne, i druki ze swych zbiorów udostępniła Książnica Cieszyńska na wystawie „Białe kruki z biblioteki ks. Leopolda Jana Szersznika”, którą można od piątku zwiedzać w siedzibie tej instytucji.
„Przez pryzmat tytułowych białych kruków chcemy pokazać zarówno samego ks. Szersznika, jak i bogactwo jego biblioteki oraz wartość jego zbiorów. Dlatego wybrałyśmy pochodzące z niej najcenniejsze druki i rękopisy” – powiedziała Jolanta Sztuchlik, kierownik działu zbiorów specjalnych Książnicy oraz współautorka - wraz z Aleksandrą Golik-Prus - wystawy.
Ekspozycję otwierają zgromadzone przez ks. Szersznika średniowieczne rękopisy. Wśród nich na jest m.in. należący prawdopodobnie do ostatniej cieszyńskiej księżnej Elżbiety Lukrecji miniaturowy modlitewnik, napisany w II połowie XV w. na pergaminie i ozdobiony całostronicowymi miniaturami.
„Nieco młodszy jest kodeks średniowieczny zatytułowany +Officia de Beata Maria Virgine+, powstały w latach 1520-1526 jako jedna z części graduału kolegiaty tarnowskiej, w celu udokumentowania śpiewów, przede wszystkim z tekstem poetyckim. (…) Zawiera on przede wszystkim tekst i zapis nutowy Bogurodzicy w dwóch wersjach łacińskich i polskiej” – powiedziała Sztuchlik.
Zobaczyć można średniowieczny manuskrypt określany mianem Proroków Cieszyńskich. „Kodeks składa się dwóch odrębnych, oprawionych razem manuskryptów. Pierwszy z nich to Nowy Testament powstały w 1418 r. Drugi to Księgi Prorockie Starego Testamentu spisane w 1439 r. w Szternbergu na Morawach przez kopistę Macha z Prościejowa. (…) To jeden z najważniejszych zabytków średniowiecznego piśmiennictwa czeskiego” – dodała Jolanta Sztuchlik.
Z księgozbioru Szersznika pochodzi najstarsza książka przechowywana w Książnicy. Jest nią średniowieczny manuskrypt z przełomu XIII i XIV w. Zawiera zbiór dekretałów, czyli przepisów prawa kościelnego. Został napisany na pergaminie przez dwóch prawników działających w Bolonii.
Jolanta Sztuchlik poinformowała, że oprócz rękopisów o treści religijnej na wystawie można zobaczyć średniowieczne kodeksy z tekstami o tematyce świeckiej. Jest wśród nich m.in. przepisana w 1421 r. „Chronographia interminata ad Arnestum, archiepiscopum Pragensem”, skompilowana z wielu źródeł przez dominikanina, doktora teologii i przeora saskiej prowincji zakonnej dominikanów, Konrada Młodszego z Halberstadt.
„Na uwagę zasługuje zbiór średniowiecznych tekstów alchemicznych autorstwa Rajmunda Lully i Georga Ripley’a, pochodzący prawdopodobnie z końca XVI w.” – powiedziała Sztuchlik.
Białe kruki z biblioteki szersznikowskiej stanowią również inkunabuły, czyli najstarsze książki drukowane. „W grupie tych cennych druków na wystawie można zobaczyć obiekty będące unikatami, zachowanymi do naszych czasów w jednym bądź kilku egzemplarzach. Należy do nich m.in. inkunabuł wydany w Norymberdze u Georga Stuchsa ok. 1498 r. +Ius municipale Brunnense+” – dodała współtwórczyni wystawy.
Ks. Szersznik gromadził nie tylko pisma katolickie, ale także protestanckie i dzieła islamu. W jego zbiorach znajduje się m.in. „Biblia wrześniowa”, czyli najstarsze wydanie Nowego Testamentu w przekładzie Marcina Lutra, opublikowane w Wittenberdze w 1522 r.
Jolanta Sztuchlik powiedziała, że ekspozycja potrwa do końca maja, ale ze względów konserwatorskich oryginały rękopisów i druków eksponowane będą tylko do 12 marca. Potem zastąpią je fotokopie. „Przed zakończeniem wystawy powrócą one do gablot jeszcze dwukrotnie, o czym będziemy informowali w swoich serwisach internetowych” – wyjaśniła.
Przypomniała, że biały kruk to unikat bibliograficzny, książka rzadka, trudno dostępna, wydana lub zachowana w niewielkiej liczbie egzemplarzy czy przedstawiająca szczególną wartość ze względu na treść, wyposażenie typograficzne, zdobnictwo, oprawę, czy proweniencję. „Białe kruki były gorliwie poszukiwane przez bibliofilów i zbieraczy już w XVII i XVIII w. Jednym z nich był właśnie Leopold Jan Szersznik, rodowity cieszynianin, jezuita, polihistor zasłużony pedagog i społecznik” - wskazała.
Dyrektor Książnicy Krzysztof Szelong przypomniał, że w czwartek przypadła 275. rocznica urodzin ks. Leopolda Jana Szersznika. „Wystawa jest poświęcona bibliotece, która stanowi najtrwalszą i najbardziej spektakularną część dziedzictwa, jakie pozostawił nam ks. Szersznik. Do naszych czasów przetrwały w całości nie tylko jego zbiory, ale także wyposażenie biblioteki, w tym regały, które wykonano na jego zamówienie i według jego projektu. Przetrwała dokumentacja biblioteki, poczynając” – powiedział.
Ks. Szersznik na przełomie XVIII i XIX w. stworzył połączoną z muzeum oświeceniową bibliotekę o charakterze uniwersalnym, która po oddaniu w 1802 r. do użytku mieszkańcom Cieszyna, stała się pierwszą tego typu publiczną placówką na historycznym obszarze Górnego Śląska.
Zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą ok. 200 tys. woluminów dzieł drukowanych, w tym 17,5 tys. starych druków. Księgozbiór ks. Szersznika jest najcenniejszą jego częścią. (PAP)
Autor: Marek Szafrański
szf/ pat/
