Julian Kornhauser, 2015 r. Fot. PAP/J. Bednarczyk
W uzupełnionym katalogu osób inwigilowanych przez organy represji PRL znalazły się wpisy dotyczące poety, prozaika i wykładowcy UJ prof. Juliana Kornhausera oraz aktora Władysława Sheybala. W latach 70 i 80. SB prowadziła ich inwigilację oraz blokowała wyjazdy zagraniczne.
Julian Kornhauser urodził się 29 września 1946 r. Jest poetą, prozaikiem, krytykiem literackim, tłumaczem literatury serbskiej i chorwackiej, profesorem nauk humanistycznych oraz wykładowcą UJ.
W 1970 r. uzyskał magisterium z serbistyki i kroatystyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. 5 lat później uzyskał doktorat, zaś tytuł profesora otrzymał w 1996 r. Od 1987 r. pełnił funkcje kierownicze w zakładach, instytutach i katedrach slawistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W latach 2002-2005 kierował Katedrą Slawistyki w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Opolskiego. Był członkiem Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN. Debiutował w 1967 r. na łamach "Poezji" i wydawanego przez Iskry "Almanachu Młodych". Należał do grupy poetyckiej "Teraz". W latach 1981-1983 był jednym z redaktorów miesięcznika "Pismo". Publikował na łamach wydawanego w drugim obiegu czasopisma "NaGłos".
Od początku lat 70. Julian Kornhauser zaangażował się w działalność opozycyjną i znalazł się w kręgu zainteresowań operacyjnych SB, która w 1973 r. objęła go rozpracowaniem w ramach Kwestionariusza Ewidencyjnego. W jego utwory ingerowała cenzura. W 1975 r. J. Kornhauser był jednym z sygnatariuszy "listu 59" sprzeciwiającego się wpisaniu do Konstytucji PRL zapisu o kierowniczej roli PZPR oraz wieczystym sojuszu z ZSRR.
"Od 19 grudnia 1975 r. był rozpracowywany w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania (SOR) krypt. "Myśliciel" (nr rejestr KR 14382) prowadzonej przez Wydz. III KWMO w Krakowie z powodu sygnowania "listu 59", publikacji swoich tekstów w drugim obiegu i ich kolportażu, jak również utrzymywania kontaktów ze środowiskami tworzącymi KOR. SB utrudniała J. Kornhauserowi publikacje jego utworów oraz awans na uczelni" - podał IPN.
SB utrudniała Kornhauserowi publikację utworów, a także ingerowała w jego życie zawodowe utrudniając mu awans. Na okres dwóch lat zastrzeżono mu paszport na wyjazdy do krajów kapitalistycznych oraz Jugosławii.
"13 grudnia 1981 r. został on internowany przez KWMO w Krakowie i umieszczony w Ośrodku Odosobnienia w Jaworze. Po zwolnieniu z internowania nadal obserwowano jego działalność, rejestrując nie tylko jego +"wrogą działalność+ i +kontestowanie PRL-owskiej rzeczywistości+. "Od 16 grudnia 1981r. do 5 maja 1985 r. Kornhauser był kontrolowany operacyjnie w ramach Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia (SOS) krypt. +Podróżnik+ (nr rejestr. KR 25241) prowadzonej przez Wydz. III KWMO/ WUSW w Krakowie" - czytamy w informacji IPN.
Powodem zainteresowania operacyjnego były kontakty Juliana Kornhausera z I sekretarzem wydziału kulturalno-prasowego ambasady USA w Warszawie i w związku z tym podejrzenie o współpracę z obcym wywiadem. Akta SOS +Podróżnik+ złożono 05.03.1985 w Archiwum Wydziału +C+ WUSW w Krakowie i połączono z wcześniej prowadzonym rozpracowaniem krypt. "Myśliciel+" - poinformowano.
W czwartek IPN podał, że w katalogu inwigilowanych przez organy represji PRL znalazł się aktor i reżyser Władysław Sheybal, znany także jako Vladek Sheybal urodził się 12 marca 1923 r. w Zgierzu. Podczas II wojny światowej studiował w podziemnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Był także żołnierzem AK. Po upadku Powstania Warszawskiego przedostał się do Krakowa.
Sceniczną karierę rozpoczął w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi. Był związany z teatrami w Krakowie i Katowicach. W 1949 r. przeniósł się na stałe do Warszawy gdzie związał się z Teatrem Narodowym i Ateneum. Stworzył wiele niezapomnianych kreacji teatralnych, m.in. w "Moralności Pani Dulskiej" czy "Grzechu" Stefana Żeromskiego. W 1951 r. otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia.
W filmie zadebiutował w 1956 r. w dramacie wojennym Stanisława Różewicza "Trzy kobiety". Zagrał także w filmie Andrzeja Wajdy „Kanał”, gdzie wcielił się w rolę Michała, kompozytora, który przyłącza się do oddziału AK.
W 1957 r. aktor wyjechał na stypendium artystyczne do Paryża, a następnie udał się do Londynu, gdzie osiadł na stałe nie mając zamiaru wracać do PRL. Na Zachodzie początkowo pracował fizycznie i związał się z teatrem polonijnym. Został wykładowcą w londyńskiej Royal Academy of Dramatic Art i został reżyserem teatralnym.
"30 kwietnia 1960 r. Wydział II KM MO w Warszawie zarejestrował W. Sheybala do nr 1424 jako figuranta Sprawy Ewidencyjno-Obserwacyjnej krypt. "Otello". Powodem rejestracji był fakt, że w maju 1957 aktor wyjechał na stypendium artystyczne do Francji i Anglii. Po zadeklarowanym okresie miesiąca aktor nie powrócił do kraju. Po pewnym czasie agent Departamentu I MSW w Paryżu przekazał do centrali raport, z którego wynikało, że Władysław Sheybal nawiązał kontakt z emigrantami polskimi. Informował w nim również, że podczas pobytu we Francji aktor został okradziony, a pomocy udzielić mu miał między innymi obywatel polski podejrzewany o związki z wywiadem francuskim. Sheybal miał opuścić Francję i wyjechać do Anglii" - podał IPN.
Po ucieczce Sheybala jego nazwisko objęto w PRL cenzurą. Wobec rodziny zastosowano różne represje. Odmówiono mu również wydania wizy, gdy chciał przyjechać na pogrzeby własnych rodziców.
W 1962 r. za namową Seana Connery, przyjął rolę Kronsteena w drugiej części filmu o agencie Jamesie Bondzie "Pozdrowienia z Rosji" (premiera 1963, reż. Terence Young) Sheybal stał się rozpoznawalny dla szerszej publiczności, a jego międzynarodowa kariera się rozwinęła. Występował potem w wielu produkcjach brytyjskich, niemieckich, francuskich, włoskich i amerykańskich, obsadzany głównie w rolach tzw. "czarnych charakterów", m.in. jako kapitan Ferreira w serialu "Szogun" (1980 reż. Jerry London).
"W ramach SB podjęła szereg działań operacyjnych mających na celu ujawnienie kontaktów Sheybala w kraju i za granicą. Dokonano sprawdzeń rodziny aktora pozostałej w kraju, przeprowadzono perlustrację korespondencji, przeprowadzono rozpoznanie środowiska aktorskiego teatru "Ateneum" w którym tuż przed wyjazdem pracował Władysław Sheybal"- czytamy.
"Z uwagi na podejrzenie werbunku przez francuskie służby specjalne zaplanowano również +dopilnowanie powrotu wymienionego z Anglii i z chwilą jego przybycia podstawienie mu sprawdzonej agentury+. Planowano też +zastosować za Sheybalem tygodniową obserwację w celu ustalenia, z jakimi osobami będzie się kontaktował po powrocie z zagranicy+. Przy doborze agentury wskazano, by +dobrać takiego, który zamierzałby wyjechać do Francji co Sheybal może zdecydować się wykorzystać, jako drogę łączności+" – poinformował instytut.
31 maja 1961 zakończono prowadzenie rozpracowania, a materiały złożono w archiwum Wydziału +C+ KSMO pod sygn. 1814/III.
Władysław Sheybal zmarł 16 października 1992 w Londynie. Pochowano go na cmentarzu Putney Vale. (PAP)
autor: Maciej Replewicz
mr/ dki/
