Warszawa, 13.09.2023. Minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński na konferencji prasowej inaugurującej konkurs „Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje...” oraz promocję publikacji „Biografie Sprawiedliwych” w siedzibie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Fot. PAP/A. Lange
Przybliżenie historii Józefa i Wiktorii Ulmów i ich dzieci oraz innych osób, które wykazały się bohaterską postawą poprzez ratowanie swoich żydowskich sąsiadów - to cel ogłoszonego w środę w Warszawie konkursu dla uczniów szkół podstawowych i średnich.
W środę w siedzibie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych ogłoszono konkurs "Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje..."; odbyła się też promocja publikacji "Biografie Sprawiedliwych". Organizatorem konkursu są Archiwa Państwowe oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki.
"To bardzo ważny projekt, który wpisuje się w proces beatyfikacji rodziny Ulmów. Rodziny Ulmów, która jest symbolem polskich Sprawiedliwych, a nie była znana. To dopiero opieka polskiego państwa, instytucjonalizacja tej pamięci w postaci Muzeum Rodziny Ulmów w Markowej na Podkarpaciu, i działania instytucji kultury, także archiwów, Instytutu Pileckiego, przyczyniają się do tego, że narracja o polskich Sprawiedliwych, staje się bardziej sprawiedliwa, bardziej prawdziwa" – powiedział minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński.
Konkurs, jak kontynuował, jest projektem edukacyjnym, skierowanym do młodzieży. "Każda wspólnota musi dbać o swoją tożsamość. Tożsamość nie trwa bez transmisji międzypokoleniowej" – zaakcentował prof. Gliński. Wskazał, że "świadomość najważniejszych cech wspólnoty, pamięci, historii, tych najważniejszych wydarzeń, a także członków wspólnoty, którzy zdawali często egzamin z najwyższych wymagań wobec człowieka i człowieczeństwa, jest szalenie istotna".
"Hierarchizuje sprawy, pokazuje co w życiu jest naprawdę ważne, co jest ważne dla nas, jako dla narodu, dla wspólnot lokalnych, dzięki czemu możemy trwać, rozwijać się, być niepodległym, suwerennym bytem wspólnotowym, ale także bytem jednostkowym, bo każdy człowiek potrzebuje tych wartości, żeby odpowiadać sobie na podstawowe pytania dotyczące własnego życia. Dlatego takiego projekty są bardzo ważne" - podkreślił szef resortu kultury.
Ocenił, że beatyfikacja rodziny Ulmów to rzecz o znaczeniu historycznym. "Pierwszy raz Kościół Katolicki beatyfikuje całą rodzinę z dzieckiem jeszcze nienarodzonym" - przypomniał.
Zwrócił uwagę, że nikt z nas nie wie, jak zachowałby się w podobnej sytuacji. "To bardzo ważne pytanie o podstawy człowieczeństwa stanie się teraz treścią rozważań młodzieży. To jest bardzo poważne wymaganie, ale jednak musimy stawiać takie pytania, może zwłaszcza w świecie współczesnym, który jest światem kryzysu kultury, materializmu, konsumpcjonizmu, hedonizmem i to dotyka także naszej młodzieży. Może takie pytania poważne trzeba także stawiać w szkołach i ten konkurs temu także służy. Oczywiście służy odkrywaniu własnych narracji rodzinnych, służy poszerzaniu tego obszaru wspaniałego archiwów rodzinnych, o ten element archiwa rodzinne Sprawiedliwych" - mówił minister kultury.
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk i dyrektor generalny MEiN Sławomir Adamiec podpisali porozumienie ws. wspólnej organizacji konkursu "Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje...".
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych zapowiedział, że konkurs będzie trwał do marca przyszłego roku. "Planujemy ogłoszenie wyników w okolicach 24 marca przyszłego roku (24 marca 1944 r. we wsi Markowa Józef i Wiktoria Ulmowie oraz ich dzieci zostali rozstrzelani przez Niemców wraz z dwoma rodzinami żydowskimi - przyp. PAP)" - poinformował.
Podczas uroczystości odczytano list od szefowej Kancelarii Prezydenta RP i członka Komitetu Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów Grażyny Ignaczak-Bandych. "Pamięć o rodzinie Ulmów jest konieczna dla podkreślenia prawdy historycznej o niemieckiej okupacji polskich ziem w czasie II wojny światowej" - napisała Ignaczak-Bandych.
"Jest także hołdem dla bohaterów uosabiających najwyższe ideały człowieczeństwa. Z tych właśnie powodów prezydent Andrzej Duda wiosną bieżącego roku objął patronatem honorowym wydarzenia towarzyszące beatyfikacji rodziny Ulmów. Wiele powstałych od tego czasu inicjatyw o zasięgu krajowym i międzynarodowym koordynowanych jest przez Komitet Prezydenta RP do Spraw Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji. W Komitecie tym aktywnie działają również przedstawiciele Ministerstwa Edukacji i Nauki. Cieszę się, że do działań poświęconych rodzinie Ulmów dołączają Archiwa Państwowe" - podkreśliła Ignaczak-Bandych.
Konkurs jest skierowany do uczniów szkół podstawowych i średnich. Uczestnicy będą mieli za zadanie przygotowanie tekstu z elementami pracy badawczej na temat historii rodziny Ulmów lub własnej rodziny pomagającej Żydom w czasie II wojny światowej opracowanego na podstawie m.in. rozmów (wywiadów) z rodziną, kwerendy w archiwum rodzinnym oraz w archiwach państwowych. Oprócz przybliżenia postaci rodziny Ulmów i innych osób, które ratowały swoich żydowskich sąsiadów, założeniem konkursu jest zainteresowanie młodych ludzi zdobywaniem wiedzy o trudnej rzeczywistości okupacyjnej w Polsce i pomocy Żydom w czasie II wojny światowej.
Współorganizatorem konkursu jest Ministerstwo Edukacji i Nauki. Prace konkursowe należy przesyłać do 31 grudnia 2023 roku na adres: ndap@archiwa.gov.pl.
Ogłoszeniu konkursu towarzyszyła promocja publikacji "Biografie Sprawiedliwych". Książka zawiera 90 biogramów osób, które udzieliły pomocy osobom narodowości żydowskiej. Biogramy zostały opracowane przez pracowników Archiwów Państwowych. Do przygotowania publikacji zaproszono autorów z 15 Archiwów Państwowych, działających w: Bydgoszczy, Częstochowie, Kaliszu, Katowicach, Kielcach, Lublinie, Łodzi, Opolu, Piotrkowie Trybunalskim, Płocku, Poznaniu, Przemyślu, Radomiu, Warszawie i Zamościu.
Poprzez organizację konkursu i promocję publikacji Archiwa Państwowe inicjują również trzecią odsłonę programu "Archiwa Rodzinne" pod nazwą "Archiwa Rodzinne Sprawiedliwych", który w najbliższych miesiącach będą kontynuowały Archiwa Państwowe w całej Polsce.
Beatyfikacja Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich siedmiorga dzieci, zamordowanych 24 marca 1944 r. przez Niemców za ratowanie Żydów, odbyła się 10 września w Markowej, w miejscu ich śmierci. W masakrze zginęło wówczas 16 osób. Najpierw Żydzi - dwie córki sąsiadów Ulmów - Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem oraz trzech braci Szallów, ich 70-letni ojciec Saul Szall oraz kolejny mężczyzna z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która była w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci - ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię.
Proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów trwał w sumie 20 lat. W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez izraelski Instytut Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, a w 2010 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Od 2018 r., na wniosek prezydenta RP Andrzeja Dudy, obchodzony jest ustanowiony przez Sejm i Senat RP Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. (PAP)
autor: Katarzyna Krzykowska, Katarzyna Lechowicz-Dyl
ksi/ ktl/ agz/
