Josef Mengele. Fot. PAP/CAF
7 lutego 1979 r. w Brazylii zmarł Josef Mengele, lekarz SS w obozie w Auschwitz, zbrodniarz wojenny, odpowiedzialny za okrutne eksperymenty medyczne i wysyłanie więźniów do komór gazowych; po zakończeniu II wojny światowej ukrywał się w Ameryce Południowej.
„Gdyby nie narodowy socjalizm, wojna i Auschwitz, Mengele byłby najprawdopodobniej wytrwałym i pedantycznym, a nawet uznanym naukowcem, zajmującym się badaniami nad bliźniętami. W czasach narodowego socjalizmu, wojny i Auschwitz, człowiek ten, odznaczający się potężnymi brakami osobowości, stopniowo się zmieniał. Jego słabości i defekty charakterologiczne okazały się nagle przydatne, a nawet stały się warunkiem codziennego funkcjonowania. Tylko tacy jak Mengele mogli stać się +doktorem z Auschwitz+” - pisał jego biograf Ulrich Völklein w książce „Josef Mengele. Doktor z Auschwitz”.
Josef Mengele urodził się 16 marca 1911 roku w bawarskim Günzburgu, w Niemczech. Był synem przemysłowca. W latach 1930 -1936 studiował medycynę na uniwersytecie w Monachium. Interesował się szczególnie genetyką i antropologią. W 1937 r. rozpoczął pracę w Instytucie Dziedziczenia Biologicznego i Higieny Rasowej we Frankfurcie nad Menem. Został doktorem nauk medycznych. Zajmował się badaniami nad bliźniętami z punktu widzenia genetyki.
„Gdyby nie narodowy socjalizm, wojna i Auschwitz, Mengele byłby najprawdopodobniej wytrwałym i pedantycznym, a nawet uznanym naukowcem, zajmującym się badaniami nad bliźniętami” - pisał jego biograf Ulrich Völklein w książce „Josef Mengele. Doktor z Auschwitz”.
W 1937 roku wstąpił do NSDAP, w rok później do SS. Był ekspertem w Głównym Urzędzie do spraw Rasy i Osadnictwa SS.
Jako lekarz brał udział, w szeregach dywizji SS Wiking, w walkach na froncie wschodnim, w latach 1941-1942. Został odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II klasy. Po zranieniu został wycofany z frontu. Awansował do stopnia SS Hauptsturmführera (odpowiednik kapitana w Wehrmachcie).
Od maja 1943 roku był lekarzem SS w niemieckim obozie Auschwitz. Dokonywał selekcji Żydów i Romów przybywających w transportach kolejowych do obozu. Osoby oceniane jako niezdatne do pracy zabijano w komorach gazowych. Mengele był jednak tylko jednym z lekarzy SS decydujących na rampie w Auschwitz o życiu lub śmierci a także dokonujących selekcji chorych więźniów. Nazwany został „Aniołem śmierci”.
„Jako antropolog zajmujący się problemami eugeniki znalazł on w Auschwitz tyle przypadków, jakich w tej liczbie i różnorodności nie znalazłby w żadnej badawczej placówce medycznej przez całe życie (…) Jeśli spojrzeć od tej strony, Auschwitz był dla Mengelego życiową szansą (…) Tu mógł dać upust swojej pasji gromadzenia medycznych przypadków i dzięki zebraniu niesłychanej liczby danych stworzyć podstawy swojej świetnej kariery naukowej” - pisał Ulrich Völklein.
Do udziału w swoich badaniach i eksperymentach zmuszał lekarzy- więźniów. Jednym z nich była Martyna Puzynina, która wykonywała pomiary antropologiczne. Zeznawała po wojnie, że Mengele miał autentyczne zainteresowanie pracą naukową. Niektóre wyniki badań kopiowała i ukrywała, bo, jej zdaniem, były wartościowe. Zarazem jednak stwierdzała, że Mengele był pochłonięty wiarą w stworzenie superrasy ludzkiej i miał obsesję na punkcie inżynierii genetycznej.
Mengelego, pasjonującego się genetyką, szczególnie interesowały, jako przedmiot badań, bliźnięta i karły. Po wykonaniu wszystkich pomiarów i analiz, a także eksperymentów, były zwykle zabijane, po to, by badać ich organy wewnętrzne. Mengele zabijał także sam, uśmiercając zastrzykami. Na kobietach dokonywano aborcji, by pozyskać embriony. Mengele przeprowadzał także badania nad sterylizacją, poprzez kastrację więźniów i więźniarek lub poprzez naświetlanie dużymi dawkami promieni rentgenowskich. Zabijano więźniów dla pozyskiwania gałek ocznych do badań. Uśmiercano więźniów o nietypowej budowie fizycznej, by pozyskać ich szkielety. Mengele prowadził doświadczenia, zakażając rany więźniów m.in zarazkami tyfusu, i wypróbowując metody leczenia.
Jego eksperymenty przynosiły ofiarom ból, cierpienie i wreszcie zwykle śmierć.
Mengele pozostawał w Auschwitz do ewakuacji obozu w styczniu 1945 roku. Po zakończeniu wojny, przez pierwsze lata ukrywał się w Bawarii. Pracował jako robotnik rolny.
W 1949 roku przedostał się do Włoch. Uzyskawszy tam fałszywe dokumenty, otrzymał wizę argentyńską.
W Argentynie założył stolarnię. Był tez współwłaścicielem fabryki szczepionek przeciwgruźliczych.
W 1959 r. niemiecka prokuratura wszczęła śledztwo przeciw Mengelemu i wydała nakaz jego aresztowania. Mengele, bojąc się wniosku o ekstradycję, przeprowadził się w tym czasie z Argentyny do Paragwaju. Uzyskał, wbrew przepisom, obywatelstwo tego kraju. Mimo że Paragwaj nie wydawał swoich obywateli, Mengele po akcji Mossadu, który porwał w Buenos Aires Adolfa Eichmanna, przeniósł się w 1960 r. do Brazylii. Mossad miał tropić Mengelego na początku lat. 60. jednak bezskutecznie.
Josef Mengele ostatnie lata przeżył w Brazylii, przebywając między innymi na farmie. Miał też mieszkanie w Sao Paulo. Podczas swojego pobytu w Ameryce Południowej korzystał z pomocy mieszkających tam Niemców, w tym o przekonaniach nazistowskich, Nie wszyscy jednak i nie od razu wiedzieli kim naprawdę jest i co robił w Auschwitz. Pomagał mu m.in Hans Ulrich Rudel, słynny pilot Luftwaffe.
Mengele nigdy, także w prowadzonych przez siebie zapiskach, nie wyraził skruchy za to, co robił w Auschwitz. Wobec syna, który odwiedził go na dwa lata przed jego śmiercią, nie tylko minimalizował swoją rolę jako lekarza SS w obozie, ale także twierdził, że nikogo nie skrzywdził a wielu uratował.
Mengele nigdy, także w prowadzonych przez siebie zapiskach, nie wyraził skruchy za to, co robił w Auschwitz. Wobec syna, który odwiedził go na dwa lata przed jego śmiercią, nie tylko minimalizował swoją rolę jako lekarza SS w obozie, ale także twierdził, że nikogo nie skrzywdził a wielu uratował.
Josef Mengele zmarł w 1979 roku, podczas kąpieli w nadatlantyckim kurorcie Bertioga prawdopodobnie na skutek wylewu krwi do mózgu. Pochowany został na przedmieściu Sao Paulo pod fałszywym nazwiskiem
W 1985 rewizja w mieszkaniu Hansa Sedlmeiera, będącego kurierem Mengelego i pośredniczego w wymianie listów między nim a rodziną w Niemczech, doprowadziła niemieckich śledczych do miejsc pobytu „Anioła Śmierci” w Ameryce Południowej i do jego grobu. Szczątki ekshumowano.
„Międzynarodowa komisja patologów sądowych stwierdziła na podstawie sekcji zwłok, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że rzeczywiście są to doczesne szczątki kata z Auschwitz, lecz w niektórych kręgach wciąż jest to podawane w wątpliwość” - pisał Robert S. Wistrich w leksykonie „Kto był kim w III Rzeszy”.
Tst (PAP)
