Instytut Pamięci Narodowej otrzymał ponad 10,5 tys. dokumentów z Archiwum MSW Gruzji, które dotyczą tragicznych losów Polaków żyjących w ZSRR w latach 20. i 30. Wśród nich jest 148 protokołów tzw. Trójek z wyrokami skazującymi Polaków na karę śmierci.
"Przedmiotem szczególnego zainteresowania IPN są dokumenty dotyczące komunistycznych represji wobec Polaków w latach 20. i 30. XX wieku, niemieckich zbrodni podczas II wojny światowej oraz powojennego terroru związanego między innymi z funkcjonowaniem obozu filtracyjnego dla żołnierzy AK z terenu Wileńszczyzny w Kutaisi w Gruzińskiej SRR" - poinformował PAP dr Rafał Leśkiewicz, dyrektor Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN.
Archiwiści IPN uzyskali dostęp do dokumentów - jak podkreśla Leśkiewicz - związanych z ważnymi wydarzeniami z historii Polski i Polaków. "Szczególnie ważne są dla nas materiały dowodzące represji stosowanych przez NKWD wobec osób narodowości polskiej w ramach tzw. Operacji Polskiej. Mimo peryferyjnego położenia Gruzińskiej SRR macki stalinowskiej +bezpieki+ dosięgły kilkuset Polaków mieszkających na Kaukazie. Zostali straceni tylko dlatego, że byli Polakami" - podkreślił Leśkiewicz.
Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN, wspólnie ze stroną gruzińską, planuje wydawanie serii "Losy Polaków w Gruzji w XX wieku". "Ambicją Instytutu jest, by jak najwięcej dokumentów trafiło do obiegu naukowego, również w tłumaczeniu angielskim" - dodał Leśkiewicz.
Do tej pory IPN otrzymał ponad 10,5 tys. dokumentów, kopii w formie elektronicznej. Dokumenty trafiły do Polski w trzech transzach.
W pierwszej z nich, przekazanej w maju 2013 r., strona gruzińska przekazała dokumentację dotyczącą Polaków oskarżanych w latach 30. przez sowieckie władze m.in. o szpiegostwo i kontrrewolucyjne działania. To np. sprawa Kazimierza Budereckiego podejrzanego o szpiegostwo; sprawa Wiktora Mgeładze oskarżonego o udział w kontrrewolucyjnej polskiej organizacji; sprawa 14 polskich żołnierzy z Armii Czerwonej skazanych za przejście na stronę wroga; sprawa Jana Telmana skazanego za udział w eksterminacjach obywateli polskich i sprawa Michała Baramidze za służbę w armii niemieckiej.
"Niezwykle interesująca jest sprawa Gruzina Wiktora Mgeładze, który walczył m.in. w powstaniu warszawskim. Po wojnie poślubił Polkę i zamieszkał z nią w Polsce. Niestety, ich szczęście nie trwało długo bowiem na początku lat 50. został aresztowany na polecenie sowieckiej bezpieki i wywieziony do ZSRS" - zwrócił uwagę szef pionu archiwalnego IPN.
W drugiej transzy, przekazanej w październiku 2013 r., znalazły się dokumenty dotyczące spraw polskich obywateli oskarżonych o agitację antysowiecką, próbę nielegalnego przekroczenia granicy, zdradę sowieckiej Rosji, służbę w polskiej armii w 1920 r., działalność propagandową, przewodniczenie komórkom "kontrrewolucyjnej" organizacji "Harcerzy". Dokumenty dotyczą też udziału Polaków w formowaniu polskich legionów w Tbilisi, nie informowanie o zamiarach dezercji, zdrady i ucieczki, oraz inne działania wymierzone w ZSRR.
Ostatnia do tej pory, trzecia transza, trafiła do IPN w lutym br. "To 505 skanów zawierających sprawy dotyczące Tomasza Jagiełły i Józefa Korolczyka oskarżonych o szpiegostwo, Jeleny Walkiewicz aresztowanej za próbę nielegalnego przekroczenia granicy i Michała Romanowa zatrzymanego za uchylanie się od służby wojskowej" - wymienił Leśkiewicz.
W transzy z lutego znalazło się też 148 protokołów tzw. Trójek z wyrokami skazującymi Polaków na karę śmierci. Wyroki te wiążą się z masowy mordem na Polakach w sowieckiej Rosji w latach 1937-1938, który był jednym z największych ludobójstw w historii polskiego narodu. W wyniku działań NKWD mogło wówczas zginąć nawet 140 tys. Polaków, którzy byli obywatelami sowieckiej Rosji. Ludobójstwo to wiązało się z wydaniem rozkazu operacyjnego nr 00485 przez szefa NKWD Nikołaja Jeżowa, który rozpoczął systematyczną i masową eksterminację Polaków. Rozkaz zaakceptowało Biuro Polityczne Komitetu Centralnego WKP(b) z Józefem Stalinem na czele.
Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN, wspólnie ze stroną gruzińską, planuje wydawanie serii "Losy Polaków w Gruzji w XX wieku". "Ambicją Instytutu jest, by jak najwięcej dokumentów trafiło do obiegu naukowego, również w tłumaczeniu angielskim" - dodał Leśkiewicz.
Współpraca IPN z Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji to rezultat podpisanej w 2013 r. przez prezesa IPN Łukasza Kamińskiego i prorektora Akademii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji Pridona Diasamidze, umowy o wzajemnej współpracy archiwalnej. Zawarta na rok umowa, która będzie przedłużona w tym roku na kolejne lata przewiduje zakup 20 tys. kopii dokumentów pochodzących z Archiwum MSW Gruzji. IPN ma podobne umowy z Ukrainą, Rumunią i Litwą.
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ ls/
