Jon Fosse. Fot. PAP/EPA
"Białość" - pierwsze opowiadanie Jona Fossego napisane po otrzymaniu literackiego Nobla w zeszłym roku - opowiada o doświadczeniu zbliżania się do śmierci. Właśnie ukazało się po polsku w przekładzie Iwony Zimnickiej.
Bohater "Białości" to zdeklarowany samotnik, który nie musi z nikim uzgadniać swoich planów. Może na przykład, jeśli przyjdzie mu na to ochota, ruszyć w jesienny wieczór samochodem w nieznane, jeśli przyjdzie mu do głowy taka fantazja. Przejażdżka kończy się, gdy samochód odmawia posłuszeństwa. W lesie jest ciemno, zaczyna padać śnieg. Bohater, szukając pomocy, oddala się od auta i traci je z oczu w śnieżycy. "W wędrówce życia, na połowie czasu, straciwszy z oczu ślad niemylnej drogi, w środku wielkiego znalazłem się lasu" - początkowe wersy "Boskiej komedii" Dantego przypominają się bohaterowi, gdy rozmyśla o swojej sytuacji.
Szybko zaciera się granica między znanym a nieznanym. W ciemności odzywają się głosy, niespodziewanie pojawiają się rodzice bohatera, ale nie umieją mu pomóc odnaleźć drogi. Robi się coraz zimniej i ciemniej. W pewnej chwili bohater doświadcza poczucia czyjejś obecności, jakiejś osoby, czy siły, która czai się obok. To właśnie tytułowa "Białość". Nie sposób rozpoznać, czy jest przychylna człowiekowi, zagraża mu, czy też jest wobec niego całkowicie obojętna. W tekście Fossego można znaleźć echo wersów z "Ziemi jałowej" T.S. Eliota: "Kim jest ten trzeci, który zawsze idzie obok ciebie?/ Gdy liczę nas, jesteśmy tylko ty i ja/ Lecz gdy spoglądam przed siebie w biel drogi/ Zawsze ktoś jeszcze idzie obok ciebie,/ Stąpa spowity płaszczem brunatnym, w kapturze/ Nie wiem czy jest to kobieta czy mąż/ - Kim jest ten, który idzie po twej drugiej stronie?". Te wizję Eliot zaczerpnął z opowieści polarnika, który wędrując przez lodową pustynię, cały czas czuł obok siebie czyjąś obecność. To zresztą stały motyw historii o doświadczeniu zbliżającej się śmierci, które Fosse w "Białości" próbuje opisać.
Tłumaczka Fossego, Iwona Zimnicka, po przyznaniu pisarzowi literackiego Nobla powiedziała, że nikt jak Fosse nie umie oddać "przeraźliwej samotności człowieka w świecie". "Białość" to kolejne działo o samotności - tym razem w obliczu śmierci, doświadczenia oddzielenia się od tego, co przyjęliśmy uznawać za swą istotę.
W październiku zeszłego roku Akademia Szwedzka poinformowała, że laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury został norweski pisarz i dramaturg Jon Fosse. Jak podkreślono w uzasadnieniu, nagrodę przyznano "za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane". Jon Fosse urodził się w 1959 r. w norweskim mieście Haugesund. Wychował się na zachodnim wybrzeżu Norwegii – tam rozgrywa się większość jego utworów. W 1983 r. zadebiutował powieścią "Raudt, svart" (Czerwone, czarne), dwa lata później wydał książkę "Stengd gitar" ("Zamknięta gitara"), a w 1986 r. tomik poezji "Engel med vatn i augene" ("Anioł z wodą w oczach"). Rozgłos przyniosły mu dramaty. Po polsku drukowano je na łamach "Dialogu", ukazały się także "Sztuki teatralne".
Jest autorem powieści, poezji, książek dla dzieci, esejów i sztuk teatralnych. Książki Fossego przetłumaczono na ponad 40 języków, w tym na polski, a dramaty wystawiono na ponad 120 scenach świata. O jego znaczeniu niemiecki tygodnik "Die Woche" napisał: Na początku był Henryk Ibsen, następnie nie było nic, a teraz mamy Jona Fossego".
Fosse pisze w języku nynorsk ("nowonorweskim") – jednym z dwóch oficjalnych standardów piśmienniczych języka norweskiego. Drugim standardem jest znacznie bardziej popularny bokmal. Nynorsk wywodzi się z gwar ludowych zachodniej części Norwegii i jest uważany za bardziej "prawdziwy" (pozbawiony wpływów duńskich) wariant języka norweskiego. Fosse nie tylko pisze książki, ale także tłumaczy je na nynorsk (m.in. utwory Federico Garcíi Lorki), jest autorem "tłumaczenia" na nynorsk napisanego przez Henryka Ibsena w bokmalu poematu dramatycznym "Peer Gynt". Od 1994 wraz z innym norweskim pisarzem Janem Kjarstadem redaguje czasopismo "Bok" ("Książka"). Piastuje także ważne funkcje w norweskich stowarzyszeniach pisarzy.
W 2019 r. ukazały się pierwsze dwa tomy "Septologii" – prozatorskiego opus magnum Fossego. Kolejne trzy części (3-5) ukazały się w 2020 r., dwie ostatnie (6-7) rok później. To historia dwóch mężczyzn noszących to samo imię – Asle. Pierwszy tom tej książki ukazał się na jesieni zeszłego roku po polsku w tłumaczeniu Iwony Zimnickiej nakładem wydawnictwa ArtRage. Tom drugi ukaże się w najbliższych miesiącach. (PAP)
autor; Agata Szwedowicz
aszw/ wj/
