Muzeum Stacji Radegast w Łodzi (miejsca pamięci ofiar Litzmannstadt Getto). Fot. PAP/R. Zawistowski
Uroczystości na Cmentarzu Żydowskim i Stacji Radegast z udziałem Ocalałych, spotkania ze świadkami historii, koncerty, spacery, wykłady, projekcje oraz wystawy znalazły się w ogłoszonym w czwartek przez Centrum Dialogu im. Marka Edelmana programie obchodów 80. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto.
Do udziału w obchodach 80. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto na konferencji prasowej w czwartek zachęcali m.in. wiceprezydent Łodzi Małgorzata Moskwa-Wodnicka oraz Tomasz Rosłoński z zarządu łódzkiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.
"Co roku uczestniczymy w tych wydarzeniach, aby oddać hołd pomordowanym i pamiętać o tamtych tragicznych czasach. Pamiętajmy, że - jak powiedział Marian Turski - Auschwitz nie spadło z nieba; również Litzmannstadt Ghetto nie spadło z nieba. Zapraszamy na uroczystości, koncerty, spotkania z Ocalałymi, projekcje i wystawy - będzie ich mnóstwo" - podkreśliła wiceprezydent.
Najważniejszymi wydarzeniami towarzyszącymi obchodom 80. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto są spotkania z żyjącymi świadkami historii, m.in. z Haną Svirsky z Izraela, Leonem Weintraubem, mieszkającym w Szwecji oraz Marianem Turskim.
Uroczystości główne 80. rocznicy likwidacji Litzmannstadt-Ghetto odbędą się 29 sierpnia na Cmentarzu Żydowskim i Stacji Radegast. Tego dnia otwarta zostanie także wystawa "Od świtu do zmierzchu" w Domu Przedpogrzebowym na terenie Cmentarza, na którą złoży się 70 fotografii z kolekcji 3 tys. ocalonych negatywów autorstwa Henryka Rossa. Był on fotografem, który miał za zadanie wykonywać zdjęcia propagandowe dla administracji niemieckiej, ale w ukryciu udało mu się utrwalić codzienność w łódzkim getcie.
Jego negatywy z lat 1940-1944, ukryte w budynku getta, zostały wydobyte po wojnie. Są one unikalnym zapisem życia i zagłady Żydów łódzkich i tych deportowanych do getta z podłódzkich miast oraz z Europy. Pochodzą ze zbiorów Muzeum of Fine Arts (MFA) w Bostonie i Art Gallery of Ontario (AGO) w Toronto.
Śladami getta łódzkiego: Stacja Radegast
Druga część uroczystości odbędzie się na Stacji Radegast - w miejscu, z którego Niemcy wywozili Żydów do obozów zagłady. Po nich z Radegast wyruszy Marsz Pamięci organizowany przez Archidiecezję Łódzką, Gminę Wyznaniową Żydowską w Łodzi, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce oraz Marsz Żywych. Trasa obejmie istotne punkty w historii getta i zakończy się pod Pomnikiem Dekalogu w Parku Staromiejskim.
Tego samego dnia wieczorem zaplanowano koncert w wykonaniu Chóru i Orkiestry Teatru Wielkiego w Łodzi oraz Chóru Żydowskiego CLIL. W programie znajdą się m.in. pieśni z łódzkiego getta. Andrzej Seweryn i Milena Lisiecka odczytają fragmenty pamiętników z getta oraz powieści "Drzewo życia" Chavy Rosenfarb. Kantor Benjamin Muller odśpiewa m.in. "Av Horachamim" Samuela Malawsky’ego z udziałem chóru męskiego, pianistka Julia Kociuban wykona "Rapsodię hebrajską" Aleksandra Tansmana, a skrzypaczka Leila Josefowicz zagra II część Koncertu skrzypcowego g-moll op. 26 Maxa Brucha z towarzyszeniem orkiestry Teatru Wielkiego w Łodzi pod batutą Rafała Janiaka. Koncert zakończy ekspresyjny poemat wokalno-symfoniczny "Exodus" Wojciecha Kilara.
Najważniejszymi wydarzeniami towarzyszącymi obchodom 80. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto są spotkania z żyjącymi świadkami historii, m.in. z Haną Svirsky z Izraela, Leonem Weintraubem, mieszkającym w Szwecji oraz Marianem Turskim.
Część obchodów odbędzie się w Parku Ocalałych, który w tym roku świętuje 20-lecie powstania. Park powstał z inicjatywy ocalałej z łódzkiego getta Haliny Elczewskiej. Obecnie rośnie w nim ponad 660 drzew pamięci, a 28 sierpnia, w Dniu Ocalałych, zostaną posadzone kolejne, dedykowane osobom, które przetrwały łódzkie getto.
Centrum Dialogu wraz z Miejską Galerią Sztuki zaproszą na pierwszą na świecie ekspozycję prezentującą odszukane dzieła Zeni Larsson – Żydówki urodzonej w Łodzi w 1922 r. jako Szajna Marcinkowska. W getcie zaczęła tworzyć pierwsze rzeźby z gliny. Po wojnie, dzięki wielkiej determinacji, kontynuowała edukację artystyczną w Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie. Od lat 60. poświęciła się twórczości literackiej.
Litzmannstadt Ghetto zostało utworzone przez Niemców w lutym 1940 r. Było drugim co do wielkości – po warszawskim – i najdłużej istniejącym gettem na okupowanych ziemiach polskich. Łącznie przeszło przez getto ponad 200 tys. osób. Według różnych źródeł ocalało z niego jedynie od 7 do 13 tys. osób.
Jak co roku zaplanowano spacery, które służą zapoznaniu zainteresowanych z adresami, pod którymi Żydzi mieszkali przed wojną i w czasie okupacji. Pomiędzy 21 a 31 sierpnia spacery po getcie i cmentarzu żydowskim poprowadzą m.in. Justyna Tomaszewska – przewodniczka po Łodzi, Joanna Podolska – dyrektorka Centrum Dialogu, Izabela Olejnik i Ewa Bużałek z Łódzkiego Szlaku Kobiet, Izabela Terela z Muzeum Tradycji Niepodległościowych, rabin Łodzi – Dawid Szychowski oraz Dawid Gurfinkiel ze Stowarzyszenia HaKoach.
Centrum Dialogu przygotowało cykl projekcji "Ocalali w dokumencie". Z kolei na Starym Rynku od 21 sierpnia do 6 września mieszkańcy będą mogli oglądać plenerową wystawę "Niewidzialni", zrealizowaną przez oddział łódzki Instytutu Pamięci Narodowej. Zaprezentowane zostaną wielkoformatowe powiększenia fotograficzne, ukazujące wizerunki mieszkańców getta.
Litzmannstadt Ghetto zostało utworzone przez Niemców w lutym 1940 r. Było drugim co do wielkości – po warszawskim – i najdłużej istniejącym gettem na okupowanych ziemiach polskich. Getto zajmowało teren dawnego Starego Miasta i dużą część Bałut. Początkowo zamknięto w nim 160 tys. osób. Później trafiło do niego wielu przedstawicieli żydowskiej inteligencji z Czech, Niemiec, Austrii i Luksemburga oraz 5 tys. Romów i Sinti z Austrii, a także około 20 tys. Żydów z podłódzkich miejscowości. Łącznie przeszło przez getto ponad 200 tys. osób.
Przez pięć lat z głodu i wyczerpania zmarło blisko 45 tys. osób. Większość z nich jest pochowana na Polu Gettowym na Cmentarzu Żydowskim. W styczniu 1942 r. rozpoczęły się masowe deportacje mieszkańców getta do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zamordowano 70 tys. osób. Kolejne transporty docierały do Auschwitz-Birkenau. Przyjmuje się, że ostatni z nich został odprawiony 29 sierpnia 1944 r. Potem getto zostało zlikwidowane. Według różnych źródeł ocalało z niego jedynie od 7 do 13 tys. osób.(PAP)
Autorka: Agnieszka Grzelak-Michałowska
agm/ dki/
