Konferencja prasowa IPN dot. programu dokumentacyjnego "Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945" oraz elektronicznej bazy danych – straty.pl w Centralnym Przystanku Historia im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Warszawie. Fot. PAP/T. Gzell
Parafrazując słowa wiersza „Pan Cogito o potrzebie ścisłości”, naszym zadaniem jest policzenie i zawołanie po imieniu. Chcemy każdą osobę represjonowaną przywołać z imienia i nazwiska, a informacje o ich tragicznych losach zamieścić w bazie straty.pl - mówi PAP dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk.
W piątek o godz. 11 w Centralnym Przystanku Historia im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Warszawie odbyła się konferencja prasowa prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego oraz dyrektor Archiwum IPN Marzeny Kruk dotycząca programu dokumentacyjnego Instytutu Pamięci Narodowej „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945” oraz wyniku tych prac, czyli elektronicznej bazy danych – straty.pl. W bazie zebrano informacje o 5 565 892 ofiarach i osobach represjonowanych przez niemiecki reżim nazistowski.
Polska Agencja Prasowa: Projekt „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945” liczy sobie już kilkanaście lat. Jak wiele danych udało się zgromadzić przez ten czas?
Marzena Kruk: Projekt dokumentacyjny liczy już blisko 20 lat. Został zainicjowany w 2006 r. przez Instytut Pamięci Narodowej, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ośrodek KARTA, który był pierwszym realizatorem przedsięwzięcia oraz twórcą ogólnodostępnej, internetowej bazy danych straty.pl, stanowiącą podstawę projektu. Baza gromadzi informacje o Polakach i obywatelach polskich innych narodowości, w tym m.in. o Żydach, zamordowanych i represjonowanych przez aparat terroru III Rzeszy Niemieckiej.
Przez wiele lat elektroniczny zbiór danych prowadziła i uzupełniała o nowe informacje Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, natomiast decyzją prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego od stycznia 2022 r. baza jest prowadzona wyłącznie przez Instytut. Obecnie liczy ona 5,5 mln rekordów.
Prezes IPN: punktem wyjścia rozmów z Niemcami o odszkodowaniach powinien być raport z 1 września 2022 r.
Nie oznacza to jednak, że jeden rekord równa się jednej osobie. Zdarzają się bowiem przypadki, że znajduje się w niej kilka rekordów dotyczących tej samej osoby, przy czym zaznaczyć należy, że obecnie trwa intensywny proces ich scalania. Jest to jeden z naszych priorytetów. Kolejnym jest oczywiście uzupełnianie bazy o nowe nazwiska i informacje dotyczące osób, które już w niej widnieją.
PAP: Warto zauważyć, że baza obejmuje nie tylko dane o ofiarach śmiertelnych II wojny światowej, ale również m.in. na temat jeńców wojennych, więźniów obozów koncentracyjnych, dzieci w obozach przejściowych i dzieci pozbawionych opieki. Skąd pochodzi tak szeroki zakres informacji?
Chcemy każdą osobę represjonowaną przywołać z imienia i nazwiska, a informacje o ich tragicznych losach zamieścić w bazie straty.pl. Informacje, w oparciu o które rozbudowujemy bazę, pochodzą z różnych źródeł, m.in. od osób represjonowanych bądź ich rodzin, publikacji naukowych, wspomnień i pamiętników, ale przede wszystkim ze źródeł archiwalnych.
M.K.: Celem programu dokumentacyjnego jest gromadzenie informacji nie tylko o osobach zamordowanych, ale także o wszystkich tych, którzy byli poddani różnym formom represji, m.in. byli aresztowani, wywożeni do Niemiec na roboty przymusowe, czy też siłą wcieleni do Wehrmachtu. Parafrazując słowa z wiersza „Pan Cogito o potrzebie ścisłości” autorstwa wybitnego polskiego poety Zbigniewa Herberta, naszym zadaniem jest policzenie i zawołanie po imieniu. Chcemy zatem każdą osobę represjonowaną przywołać z imienia i nazwiska, a informacje o ich tragicznych losach zamieścić w bazie straty.pl. Informacje, w oparciu o które rozbudowujemy bazę, pochodzą z różnych źródeł, m.in. od osób represjonowanych bądź ich rodzin, publikacji naukowych, wspomnień i pamiętników, ale przede wszystkim ze źródeł archiwalnych. Korzystamy z materiałów przechowywanych w polskich i zagranicznych archiwach oraz instytucjach zajmujących się dokumentowaniem przeszłości i pielęgnowaniem pamięci.
Okupacja niemiecka
Obecnie jednak skupiamy się na rozbudowie bazy w oparciu o unikatowe materiały archiwalne zgromadzone w IPN, czyli oryginalną dokumentację administracji okupacyjnej oraz powojenne materiały śledcze i procesowe dotyczące zbrodni niemieckich. Od stycznia 2022 r. dzięki pracy naszych historyków i archiwistów udało się wprowadzić do bazy informacje o ponad 900 tys. ofiar okupacji niemieckiej oraz scalić prawie pół miliona rekordów dotyczących tych samych osób.
PAP: W jaki sposób zainteresowana osoba może znaleźć w bazie straty.pl informacje na temat swoich bliskich?
M.K.: Korzystanie z bazy jest niezwykle prostą i intuicyjną czynnością. Daje ona możliwości wyszukiwania informacji po nazwisku oraz prowadzenia kwerend tematycznych po miejscu i rodzaju represji, co jest szczególnie ważne dla historyków i osób, które interesują się przeszłością swoich „małych ojczyzn”.
Baza straty.pl jest bazą otwartą, co oznacza, że jest ona systematycznie uzupełniana o nowe dane. Tak naprawdę projekt będzie trwał dopóki, dopóty będą pojawiać się nowe, nieznane wcześniej informacje o losach polskich obywateli w czasie II wojny światowej.
Wyszukiwarki są bardzo przyjazne dla użytkownika, na podstawie naszych bogatych doświadczeń w eksploatacji baz danych wprowadzono w nich szereg udogodnień zwiększających ich efektywność. Przykładowo, pomijanie znaków diakrytycznych, wyszukiwanie niemieckich wersji imion, zastosowanie symboli wieloznacznych. Każdy rekord wprowadzony do bazy zawiera dane osobowe ofiary, informację o represjach oraz podstawę źródłową wskazującą na instytucję, która jest dysponentem danego dokumentu. Użytkownicy mają możliwość zgłaszania nowych osób do bazy lub wprowadzania korekt i uzupełnień dotyczących osób znajdujących się już w bazie poprzez „kwestionariusz” umieszczony na stronie straty.pl.
PAP: Czy kiedykolwiek będzie można uznać ten projekt za zakończony?
M.K.: Baza straty.pl jest bazą otwartą, co oznacza, że jest ona systematycznie uzupełniana o nowe dane. Tak naprawdę projekt będzie trwał dopóki, dopóty będą pojawiać się nowe, nieznane wcześniej informacje o losach polskich obywateli w czasie II wojny światowej. Jak już wspomniałam, obecnie skupiamy się na naszych dokumentach archiwalnych, ale cały czas zbieramy też informacje bezpośrednio od rodzin osób represjonowanych w czasie ostatniej wojny. Tylko w ubiegłym roku wpłynęło do nas 200 takich zgłoszeń. Wiele rodzin przechowuje prywatne dokumenty, listy, pamiętniki, fotografie czy relacje, które nigdy nie były publicznie udostępniane. W przyszłości na pewno zwrócimy się też do instytucji, które współtworzyły projekt na samym początku, celem zaktualizowania przekazanych przez nie danych. Duży potencjał mają też archiwa kościelne i archiwa społeczne zajmujące się tematyką II wojny światowej, które chcielibyśmy również zaprosić do współpracy. Ponadto w przyszłości chcielibyśmy zintegrować pozostające w naszej dyspozycji trzy bazy danych – straty.pl., Indeksu Represjonowanych i Bazę Wołyńską. W ten sposób powstałaby jedna baza, zawierająca nazwiska osób represjonowanych przez nazistowskie Niemcy, Związek Sowiecki i ukraińskich nacjonalistów.
W Archiwum IPN przekazano złotą obrączkę więźnia KL Auschwitz jego prawnukowi
PAP: W Archiwum IPN działa także Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej. Jakie są jego zadania?
M.K.: To prawda. Dziesięć lat temu uruchomiliśmy Centrum, która pomaga w poszukiwaniu informacji o wojennych losach bliskich, represjonowanych przez III Rzeszę i Związek Sowiecki, a także ukraińskich nacjonalistów. Między innymi dzięki bazie straty.pl, naszemu unikatowemu zasobowi archiwalnemu oraz bezpośredniemu dostępowi do bazy danych Arolsen Archives w Bad Arolsen w Niemczech, która gromadzi informacje o osobach represjonowanych przez nazistowskie Niemcy, jesteśmy w stanie odtworzyć losy poszukiwanej osoby. Oczywiście zaznaczyć należy, że nie zawsze jest to możliwe, przede wszystkim z braku zachowanych dokumentów. Zainteresowanie działalnością Centrum jest bardzo duże i przerosło nasze najśmielsze oczekiwania. Rokrocznie otrzymujemy kilkanaście tysięcy zapytań nie tylko z Polski, ale praktycznie z całego świata. Cieszy fakt, że wśród osób pytających jest dużo młodych ludzi, którzy interesują się losami swoich przodków. To bardzo ważne, aby ta pamięć trwała i była przekazywana z pokolenia na pokolenie.
PAP: W jaki sposób można się zwrócić do Centrum o pomoc w odnalezieniu informacji o wojennych losach bliskich?
M.K.: Wystarczy wejść na naszą stronę internetową ofiary.ipn.gov.pl, gdzie za pomocą zamieszczonego tam formularza można przesłać zapytanie. Poza tym można zwrócić się do nas drogą mailową na adres ofiary@ipn.gov.pl bądź przesłać zapytanie listownie (Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, ul. Janusza Kurtyki 1, 02–676 Warszawa). Pracownicy Centrum, historycy i archiwiści posiadający fachową wiedzę, udzielą stosownych informacji, a także wskażą inne polskie i zagraniczne archiwa oraz instytucje, w których można kontynuować poszukiwania. (PAP)
Rozmawiał: Michał Szukała
szuk/ dki/ jpn/
