Gdyński konserwator: układ śródmieścia jest największym osiągnięciem polskiej urbanistyki w XX w.
Układ urbanistyczny śródmieścia Gdyni jest największym osiągnięciem polskiej urbanistyki w XX wieku - powiedział w rozmowie z PAP Miejski Konserwator Zabytków dr hab. Robert Hirsch. Miasto stara się, by wczesnomodernistyczne centrum znalazło się na Liście światowego dziedzictwa UNESCO.
"Kandydowanie Gdyni na Listę światowego dziedzictwa UNESCO zostało zainicjowane przez środowisko miłośników, badaczy i przedstawicieli władz miasta, na skutek wyraźnych sugestii ekspertów zagranicznych (m.in. z Tel Awiwu, Londynu i Berlina), goszczących w Gdyni na konferencjach z cyklu "Modernizm w Europie – modernizm w Gdyni" - tłumaczył konserwator.
Dodał, że opracowanie wniosku wg wytycznych UNESCO sfinansowane zostało przez Urząd Miasta Gdyni, a jego autorami są specjaliści z Urzędu Miasta Gdyni oraz Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej.
Wniosek uzyskał akceptację krajowych gremiów eksperckich oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i został podpisany 26 stycznia 2024 r. przez wiceminister MKiDN i generalną konserwator zabytków Bożenę Żelazowską. Następnie został w imieniu RP złożyły do UNESCO w styczniu 2024 r.
"(...) układ urbanistyczny śródmieścia Gdyni jest najważniejszym zabytkiem miasta i także największym osiągnięciem polskiej urbanistyki w XX wieku."
Wyjaśnił, że do wpisania na listę zgłoszone zostało wczesnomodernistyczne centrum miasta Gdyni, które zostało w tych samych granicach wpisane do rejestru zabytków w 2007 r. jako układ urbanistyczny śródmieścia Gdyni, a w 2015 r. zabytek ten został uznany przez Prezydenta RP za Pomnik Historii, czyli włączony do grupy najważniejszych zabytków krajowych.
Jest to teren liczący ok. 88 hektarów. Ma kształt nieregularnego krzyża, którego poprzeczne ramię sięga od Dworca Głównego PKP po Skwer Kościuszki i obejmuje pas biegnący wzdłuż ulic 10 Lutego i Starowiejskiej. Z kolei pionowa oś obejmuje pas ciągnący się po obu stronach ulicy Świętojańskiej. Na tym terenie znajduje się ponad 20 budynków, które zostały odrębnymi wpisami umieszczone na liście zabytków.
Zdaniem miejskiego konserwatora zabytków, układ urbanistyczny śródmieścia Gdyni jest najważniejszym zabytkiem miasta i także największym osiągnięciem polskiej urbanistyki w XX wieku. "Dla Polski jest przede wszystkim symbolem odrodzenia państwa po okresie zaborów, natomiast na arenie międzynarodowej jest unikatowym przypadkiem budowy dużego ośrodka miejskiego od zera w czasie kilkunastu lat, który, z uwagi na okres powstania, reprezentuje wyjątkowy przykład kształtowania się nowoczesnej urbanistyki w powiązaniu z nowatorską modernistyczną architekturą" - powiedział.
Po złożeniu dokumentów w siedzibie UNESCO w Paryżu, pierwszy etap weryfikacji polegał na sprawdzeniu wniosku pod względem formalnym, czyli zgodności z bardzo ściśle określonymi wytycznymi przygotowania dokumentacji.
W drugim etapie, w sierpniu ub.r. odbyła się w Gdyni wizytacja eksperta, który sprawdzał zgodność wniosku ze stanem na miejscu i sporządził raport.
W trzecim etapie ICOMOS, czyli organizacja doradcza UNESCO, opracowała wstępną ocenę zgłoszonej kandydatury Gdyni wraz z podaniem kwestii do wyjaśnienia.
W 1926 r. Gdynia otrzymała prawa miejskie
Następnie w listopadzie ub.r. odbyło się w Paryżu spotkanie przedstawicieli Polski, w tym Gdyni, z ekspertami ICOMOS, w celu wyjaśnienia wątpliwości. Zgodnie z procedurą ICOMOS przesłał jeszcze do zgłaszającego dodatkowe pytania dotyczące kandydatury Gdyni, na które Urząd Miasta Gdyni przygotował odpowiedzi.
Po tych roboczych etapach zostanie sporządzona ostateczna ocena specjalistyczna ekspertów z ICOMOS, która w formie rekomendacji jest przekazywana do UNESCO.
Hirsch wyjaśnił, że ewentualna decyzja o wpisaniu wczesnomodernistycznego centrum Gdyni na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO zapadnie w Paryżu w lipcu 2025 r. "Będzie to decyzja podjęta przez głosowanie przedstawicieli państw członków Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO" - powiedział i dodał, że obecnie w Komitecie są przedstawiciele 21 państw.
Zdaniem miejskiego konserwatora wpis na Listę podniesienie rozpoznawalności miasta w świecie i wynikające z tego szanse rozwojowe. "Wbrew obiegowym opiniom status miejsca na Liście UNESCO nie wprowadza dodatkowych ograniczeń konserwatorskich, w stosunku do tych które obowiązują od 2007 r., czyli wpisania do rejestru zabytków" - stwierdził.
Ze wpisem może się wiązać w przyszłości rozwój turystyki międzynarodowej w ramach tzw. turystyki kulturowej, co - jego zdaniem - wpłynie na rozwój różnych gałęzi lokalnej gospodarki. Wpis może mieć też znaczenie przy staraniach o dodatkowe punkty przy ubieganiu się o środki finansowe w ramach programów na zabytki w Polsce.
Ponadto wpis na Listę pozwoli na zapewnienie platformy współpracy i wymiany informacji dla podmiotów zarządzających, organizacji pozarządowych, a także szeroko rozumianego społeczeństwa.
UNESCO podaje, że miejsca wpisane na Listę światowego dziedzictwa stanowią wspólne dobro ludzkości. Wyróżnia je "najwyższa powszechna wartość" uznana w rozumieniu Konwencji UNESCO z 1972 r. dotyczącej światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.
Podano również, że obecnie na Liście światowego dziedzictwa znajdują się 1223 obiekty w 168 państwach: 952 obiekty kultury, 231 przyrodniczych i 40 o charakterze mieszanym kulturowo-przyrodniczym. Na Listę światowego dziedzictwa w zagrożeniu wpisanych jest 56 miejsc.
W Polsce na liście są m.in. historyczne centrum Warszawy, średniowieczne miasto w Toruniu czy zamek krzyżacki w Malborku.
pm/ aszw/
