Muzeum znajduje się w kampusie w Dolinie Engadiny w Szwajcarskich Alpach, w miejscu byłego klasztoru i browaru z XII wieku w Susch, w miejscowości leżącej na starożytnym szlaku pielgrzymkowym do Santiago de Compostela. Fot. Anna Bernat
„Assembly” to pierwsza obszerna retrospektywa Jadwigi Maziarskiej prezentowana poza Polską. Artystka, wywodząca się z Grupy Krakowskiej, była prekursorką malarstwa materii w Polsce i jedną z najwybitniejszych przedstawicielek tego gatunku. Otwarta właśnie wystawa w Muzeum Susch prezentuje najważniejsze nurty jej twórczości.
U wejścia na wystawę stoi niewielki obraz w prostokątnych ramach. Spoza stonowanych barwnych plam wyłania się sygnatura, rodzaj podpisu artystki – Jadwiga Maziarska. To dyskretne zaproszenie do kontaktu z dziełami sztuki malarki, autorki rzeźb, instalacji, kolaży i grafik.
Barwy ziemi, popiołu, czerń i biel, szarości brązy, kolor rdzy i głębokie zielenie, przełamane niekiedy, raczej rzadko, mocnym błękitem i plamami czerwieni dominują w pracach Jadwigi Maziarskiej (1913–2003) i od razu wprowadzają w klimat twórczości, zwracają uwagę na dobór materiałów metod twórczych.
„Kolor ma na obrazie cechy materialne, konstrukcyjne(…)Obrazy wypukłe były dla mnie odkryciem nowej, nieznanej jeszcze formy materii. Tym właśnie jest dla mnie malarstwo – tworzeniem własnej artystycznej materii. Kolor jest nie tylko farbą, którą nakładam na płótno. Jest jak krew. Jest tym dla malarstwa, czym krew dla organizmu” – zaznaczała Jadwiga Maziarska.(culture.pl)
Tytuł wystawy „Assembly” – jak zauważa kuratorka Barbara Piwowarska - odnosi się właśnie do podejścia Maziarskiej jako +inżynierki i majsterkowiczki+ do tworzywa, z którego powstają jej prace, jak i do sposobu ich wykorzystywania do tworzenia autonomicznych struktur”. „Jadwiga Maziarska nie wyprowadzała swoich prac z wyobraźni, fantazji; ona bacznie obserwowała rzeczywistość, czerpała z niej i przetwarzała jej fragmenty” - uważa kuratorka. „Można powiedzieć, że artystka konsekwentnie zgłębiała tajemnice materii" - dodała.
"Model przestrzenny" z 1948 roku autorstwa Jadwigi Maziarskiej na "I Wystawie Sztuki Nowoczesnej. Pięćdziesiąt lat później" w Starmach Gallery w Krakowie w 1998 r. Fot. PAP/Jacek Bednarczyk
Artystka chętnie wzbogacała fakturę swoich obrazów o elementy tekstylne, wplatając nieregularne kawałki wielokolorowej tkaniny o różnych splotach; pierwsza z takich prac powstała tuż po wojnie, w roku 1947. Z tkanin i kawałków kartonów powstawały np. ekspresyjne „Kukły”. Obrazy Maziarskiej – jedyne w swoim rodzaju obiekty – często powstawały z efemerycznych materiałów, takich jak wosk, piasek, kasza, wojłok. Inspiracje czerpała z nauki, medycyny, masowej fotografii, drukowanych reprodukcji oraz wycinków z gazet, fragmentów rur czy drewna, pokrytych woskiem.
Jak pokazano na wystawie, ważne miejsce zajmowała w twórczości Maziarskiej fotografia oraz znaczenie jej wyjątkowej kolekcji, znanej dziś jako „Atlas Maziarskiej”. Składa się on z fotograficznych szkiców, wycinków z gazet, ilustrowanych czasopism i podręczników akademickich, które artystka gromadziła przez lata. Służył jej zarówno jako narzędzie do zrozumienia rzeczywistości, jak i jako swoista pomoc naukowa. Artystka wykorzystywała go do włączania świata zewnętrznego do swojej twórczości, nadając nowe znaczenia znanym obrazom.
W przestrzeniach Muzeum Susch o powierzchni niemal równej Zachęcie, w jasnych wysokich salach, ale i wnętrzach wykutych w skale, twórczość Maziarskiej znalazła niezwykłą oprawę.
„Eksperymenty Maziarskiej w dziedzinie malarstwa materii były pionierskie – wyprzedzały podobne działania nie tylko innych polskich, ale także zachodnioeuropejskich artystów” – zaznacza kuratorka Barbara Piwowarska. „Dobrze zatem, że dzieło tej artystki pokazywane jest właśnie poza naszym krajem” - dodała.
Prace Rosenstein i Maziarskiej na wystawie klasyków awangardy
Jadwiga Maziarska, artystka należąca do kręgu artystów skupionych wokół Tadeusza Kantora, urodziła się w 1913 roku w Sosnowcu. W 1932 roku rozpoczęła studia na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a także uczęszczała na seminaria z zakresu psychiatrii i psychoanalizy. W latach 1934–1939 studiowała na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
W tym okresie była blisko związana z Pierwsza Grupą Krakowską i Teatrem Cricot. W 1937 roku, wraz z Erną Rosenstein, wzięła udział w spektaklu Teatru Marionetek Efemerycznych „Śmierć Tintagilesa” autorstwa Maurice’a Maeterlincka, w reżyserii Kantora. Na początku II wojny światowej wspierała ruch oporu, pełniąc funkcję łączniczki z krakowskim gettem. Dołączyła także do Polskiej Partii Pracy, podjęła pracę w pracowni konserwatorskiej Stanisława Pochwalskiego, swojego przyszłego męża, i pomagała w zabezpieczaniu oraz ukrywaniu dzieł sztuki.
Po wojnie, w 1946 roku, wzięła udział w Wystawie Młodych Artystów w Krakowie, współtworząc Grupę Młodych Artystów tzw. Moderni.
Rok 1947 r. był znaczący dla jej twórczości - zaczęła tworzyć obrazy abstrakcyjne i aplikacje. W 1948 r. wzięła udział w historycznej I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Pałacu Sztuki w Krakowie. Pod koniec lat 40. współpracowała z Biurem Produkcji i Nadzoru Estetyki w Ministerstwie Przemysłu Lekkiego w Warszawie, projektując wzory na tkaniny drukowane, a później jako projektantka scenograficzna w Teatrze Lalek w Opolu.
Wzięła udział w jednej z pierwszych prezentacji „odwilżowych” sztuki nowoczesnej – „Wystawie 9 Malarzy” w Krakowie w 1955 r.
Maziarska była też współzałożycielką Drugiej Grupy Krakowskiej w roku 1957. W tym samym czasie miała swoją pierwszą wystawę indywidualną w Domu Artystów Plastyków w Krakowie i otrzymała stypendium na podróż do Paryża.
Uczestniczyła w wielu wystawach w Polsce i za granicą, w tym w Wystawach Sztuki Nowoczesnej w Galerii Zachęta w latach 1957-1959, a także w Espaces Abstraits kuratorowanych przez Michela Tapié w Galleria d’Arte Cortina w Mediolanie w 1969 r., w której udział wzięli również Lucio Fontana, Jackson Pollock i Wols. Swoją pierwszą monograficzną wystawę w Pałacu Sztuki w Krakowie miała w 1991 r., a w 2001 roku otrzymała Nagrodę Jana Cybisa. Zmarła w 2003 roku w wieku 90 lat.
Muzeum Susch zostało otwarte w styczniu 2019 roku. Założone i stworzone przez Grażynę Kulczyk, polską przedsiębiorczynię, kolekcjonerkę i mecenaskę sztuki, stało się ważną instytucją muzealną w Szwajcarii i jest uznawane w całej Europie jako miejsce poświęcone sztuce nowoczesnej i współczesnej. Ideą założycielki muzeum jest wspieranie twórczości kobiet, zwłaszcza tych artystek, „czasem pominiętych, niezauważonych lub niewłaściwie odczytanych”. W zbiorach Muzeum znajdują się dzieła polskich artystów jak, m.in. Magdalena Abakanowicz, Izabela Gustowska, Monika Sosnowska, Mirosław Bałka, Piotr Uklański, Joanna Rajkowska.
Muzeum znajduje się w kampusie w Dolinie Engadiny w Szwajcarskich Alpach, w miejscu byłego klasztoru i browaru z XII wieku w Susch, w miejscowości leżącej na starożytnym szlaku pielgrzymkowym do Santiago de Compostela.
Otwarta właśnie wystawa „Jadwiga Maziarska: Assembly” jest drugą ekspozycją poświęconą polskiej artystce. Kuratorkami obecnej wystawy są Rhea Anastas - niezależna kuratorką, współzałożycielka artystycznej przestrzeni Orchard w Nowym Jorku w latach 2005–2008, profesorka sztuki na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine, oraz Barbara Piwowarska - historyczka sztuki specjalizująca się w spuściźnie awangardy.
Ekspozycja będzie czynna w Muzeum Susch do 2 listopada 2025 r. (PAP)
Z Sush Anna Bernat
abe/ aszw/
