Źródło: polona.pl/Biblioteka Narodowa
Sejm poparł w piątek uchwałę ustanawiającą rok 2026 Rokiem Stanisława Staszica, w 200. rocznicę jego śmierci. Pragnąc go upamiętnić, podkreślono, że „bez wątpienia należy do grona najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia”.
Za uchwałą głosowało 425 posłów, wszyscy poparli uchwałę.
Stanisław Staszic urodzony w Pile w 1755 r., polski działacz oświeceniowy, pionier spółdzielczości, pisarz polityczny i publicysta, filozof i tłumacz, przyrodnik: geograf i geolog, ksiądz katolicki, członek Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego, minister stanu Księstwa Warszawskiego, minister stanu Królestwa Polskiego – „bez wątpienia należy do grona najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia”.
Przed zwołaniem Sejmu Wielkiego i w trakcie obrad parlamentu anonimowymi „Uwagami nad życiem Jana Zamoyskiego” i „Przestrogami dla Polski” wspierał dzieło naprawy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po trzecim rozbiorze i upadku państwa polskiego odbywał podróże badawcze i prowadził badania geologiczne w celu poznania zasobów krajowych.
Jako pierwszy znany Polak zajął się naukowym badaniem Tatr. Owocem kilkunastoletnich badań i wypraw było opublikowanie pierwszego opracowania poświęconego budowie geologicznej ziem polskich pt. „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski” oraz opracowanie „Mapy geologicznej Polski i krajów sąsiednich”. „Za osiągnięcia na polu nauk o Ziemi Stanisław Staszic otrzymał zaszczytny tytuł ojca geologii polskiej” – wskazano w uchwale.
W początkach XIX w. Staszic zamieszkał na stałe w Warszawie i włączył się aktywnie w działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1808-1826 jako prezes kierował pracami tego uczonego zgromadzenia. Towarzystwo zawdzięczało swojemu prezesowi dwie siedziby w Warszawie: pierwszą w trzech kamienicach przy ul. Kanonia, a drugą w Pałacu Staszica przy Krakowskim Przedmieściu.
Do końca życia wspierał je finansowo, a w testamencie księgozbiór i rękopisy przekazał bibliotece Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Zainicjował również i w większej części sfinansował budowę pomnika znakomitego astronoma Mikołaja Kopernika, odsłoniętego w 1830 r. przed Pałacem Staszica.
„Po powstaniu Księstwa Warszawskiego napisał i wydał broszurę »O statystyce Polski« adresowaną do tych, którzy chcieli kraj oswobodzić i którzy chcieli w nim rządzić. Jednocześnie przestrzegał ich, aby właściwie »użytkowali z czasu«. Wszedł w skład Rady Stanu oraz Izby Edukacyjnej” – podkreślono.
Szybko stał się jednym z najaktywniejszych radców stanu i prawą ręką dyrektora Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Stanisława Kostki Potockiego. Zajmował się z sukcesem tworzeniem sieci szkół elementarnych, obroną funduszów edukacyjnych i powołaniem do życia Szkoły Lekarskiej w Warszawie.
Działalność edukacyjną Stanisław Staszic kontynuował po upadku Napoleona, w epoce Królestwa Kongresowego. Włączył się w organizację Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach, Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Inżynierii Cywilnej Dróg i Mostów, Instytutu Agronomicznego i Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego.
Wówczas kierował również departamentem w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji odpowiedzialnym za rozwój przemysłu i górnictwa, budowę dróg i regulację rzek. Szczególną opieką otoczył górnictwo i hutnictwo. Dzięki niemu powstała Dyrekcja Górnicza, modernizowano i uruchamiano huty i kopalnie, otwarto Hutę Aleksander w Białogonie pod Kielcami. Za zasługi dla kraju Staszic został odznaczony Orderami św. Stanisława i Orła Białego.
„Jako właściciel kilku wsi w województwie lubelskim stał się również pionierem spółdzielczości rolniczej. Założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Chłopom przekazał ziemię w dziedziczne użytkowanie, zwolnił ich z pańszczyzny, ustanowił samorząd, a na terenie gminy założył szkoły, szpital i bank pożyczkowy” – zaznaczono w uchwale.
W latach 1819-1820 wydał „Ród ludzki”, owoc ponad trzydziestoletnich badań nad dziejami cywilizacji człowieka na Ziemi, w którym przedstawił ogólny schemat dziejów ludzkości i wizję społeczeństwa przyszłości, wizję Europy zrzeszonych narodów. W testamencie cały swój majątek przekazał na cele społeczne, dobroczynne i charytatywne, chcąc „być narodowi użytecznym”. Został pochowany przy dawnym kościele kamedułów na warszawskich Bielanach.
„Mając na uwadze życie Stanisława Staszica i jego wpływ na dzieje Polski, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 200. rocznicę śmierci pragnie upamiętnić tego wybitnego Polaka i ustanawia rok 2026 Rokiem Stanisława Staszica” – dodano. (PAP)
akn/ szt/ dki/
