Dyrektor Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN dr Rafał Leśkiewicz. Fot. PAP/B. Zborowski
IPN uzyskał dokumenty operacyjne sowieckiej bezpieki, dotyczące walki z polskim podziemiem w latach 1944-1945. To ponad 5,2 tys. kart dokumentów spraw karno-śledczych i rozpracowań agenturalnych "Młyn" oraz "Sejm". Kwalifikowane były jako "ściśle tajne".
"To wyjątkowe dokumenty, które rzucają nowe światło na dotychczasowe nasze ustalenia badawcze. Po raz pierwszy w historii udostępniono nam dokumentację operacyjną, która pokazuje kuchnię pracy sowieckiej bezpieki zwalczającej polskie podziemie niepodległościowe tuż pod koniec drugiej wojny światowej" - powiedział we wtorek PAP dr Rafał Leśkiewicz, dyrektor Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN.
Dokumentacja trafiła do archiwów IPN od strony ukraińskiej. Wymiana dokumentów (kopii elektronicznych materiałów archiwalnych) miała miejsce na początku grudnia w Kijowie zgodnie z zawartą w 2009 r. umową z kierownictwem Wydzielonego Archiwum Państwowego Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU). W jej ramach IPN przekazał Ukraińcom 5229 kart dokumentów wytworzonych przez OUN oraz UPA, a także organy bezpieczeństwa komunistycznej Polski dotyczące problematyki stosunków polsko-ukraińskich.
"To wyjątkowe dokumenty, które rzucają nowe światło na dotychczasowe nasze ustalenia badawcze. Po raz pierwszy w historii udostępniono nam dokumentację operacyjną, która pokazuje kuchnię pracy sowieckiej bezpieki zwalczającej polskie podziemie niepodległościowe tuż pod koniec drugiej wojny światowej" - powiedział we wtorek PAP dr Rafał Leśkiewicz, dyrektor Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN.
Przekazane do IPN archiwalia to dokładnie 5256 kart dokumentów dotyczących spraw karno-śledczych oraz rozpracowań agenturalnych o kryptonimach "Młyn" oraz "Sejm". W ocenie Instytutu, mają one "niebagatelne znaczenie dla badań naukowych poświęconych analizie skali represji stosowanych przez sowiecki aparat terroru wobec polskiego podziemia antykomunistycznego". "Dokumentacja ta wciąż jest przez nas badana, więcej szczegółów na jej temat będziemy mogli podać w późniejszym czasie" - powiedział Leśkiewicz.
Kierownik Samodzielnej Sekcji Badań Archiwalnych i Edycji Źródeł IPN Marcin Majewski podkreślił w rozmowie z PAP, że materiały operacyjne Sowietów to m.in. "treści agenturalne, doniesienia, plany bezpieki, omówienia tego, jak dana operacja była realizowana". "Do tej pory dokumenty, które otrzymywaliśmy to były akta śledcze, sprawy sądowe danych osób, były też tam dołączone protokoły przesłuchań, ale nie było wiadomo np., w jaki sposób sowieckie organy bezpieczeństwa uzyskiwały informacje i dokonywały zatrzymań" - tłumaczył Majewski.
"Te dokumenty są absolutnym novum. Po raz pierwszy strona ukraińska przekazała nam materiały dotyczące agenturalnego rozpracowywania polskiego podziemia, głównie z Wołynia (...) z okresu 1944-1945. W momencie, kiedy Sowieci weszli na tereny Równego i Łucka na początku 1944 roku, to przystąpili do rozpracowywania Polaków, m.in. do werbunku agentury wśród żołnierzy Armii Krajowej. Miało to doprowadzić do rozbicia polskiego podziemia" - dodał archiwista IPN. Podkreślił też, że przekazane Polsce dokumenty do niedawna były opatrzone klauzulą "ściśle tajne".
Nowe dokumenty dotyczące działań operacyjnych sowieckiej bezpieki zostaną udostępnione badaczom na początku przyszłego roku po zakończeniu procesu opracowania. Dokumentacja ta ma być również opublikowana w wydawanej przez IPN serii "Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku".
Operacja "Sejm" dotyczy likwidacji polskiego podziemia niepodległościowego w południowo-wschodnich województwach przedwojennej Polski przez sowieckie służby bezpieczeństwa do 1946 roku.
W publikacji IPN pt. "Operacja +Sejm+ 1944-1946" z 2007 r. można znaleźć m.in. protokoły przesłuchania ze spraw prowadzonych przeciwko żołnierzom AK i organizacji "Nie" i przedstawicielom Delegatury Rządu na Kraj. IPN przedstawił tam również rozkaz zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Bogdana Kobułowa, nakazujący opracowanie i realizację planu pracy agenturalno-operacyjnej wobec polskiego podziemia oraz instrukcję ludowego komisarza bezpieczeństwa państwowego USRS Siergieja Sawczenki w sprawie wszczęcia operacji "Sejm".
Operacja "Młyn" - jak dodał Majewski - dotyczyła zwalczania przez Sowietów podziemia ukraińskiego na terenach obwodu lwowskiego. (PAP)
nno/ mhr/
