Fragment pomnika ku czci pomordowanych górników
70 lat temu, w nocy z 18 na 19 stycznia 1945 roku, z podobozu „Jawischowitz”, który został utworzony na terenie wsi Jawiszowice, sąsiadującej z Brzeszczami, wyprowadzono pieszo blisko dwa tysiące więźniów. Wraz z innymi więźniami KL Auschwitz przeszli oni w Marszu Śmierci do Wodzisławia Śląskiego ponad pięćdziesiąt kilometrów.
Podczas drugiej wojny światowej kopalnię „Brzeszcze” oddaloną o dziesięć kilometrów od Oświęcimia okupacyjne władze nazistowskie włączyły w skład niemieckiego koncernu „Reichswerke Hermann Göring”.
Do pracy w niej zostali zmuszeni więźniowie KL Auschwitz, przeniesieni do podobozu „Jawischowitz”, który został utworzony na terenie wsi Jawiszowice, sąsiadującej z Brzeszczami.
W dniu 15 sierpnia 1942 roku umieszczono w tym podobozie pierwszych więźniów. Byli to Żydzi deportowani z Francji – sto pięćdziesiąt osób.
Ze względu na liczbę osadzonych, która w połowie 1944 roku, wynosiła dwa i pół tysiąca więźniów, podobóz „Jawischowitz” należał do największych spośród ponad czterdziestu podobozów KL Auschwitz.
Więzieni w nim byli głównie Żydzi z Francji i innych okupowanych krajów europejskich, którzy w morderczych warunkach niewolniczo pracowali w kopalni „Brzeszcze”. Dwa tysiące z nich zginęło na miejscu lub zostało zamordowanych w komorach gazowych KL Auschwitz II-Birkenau, po uprzednim uznaniu ich za niezdolnych do pracy.
Mieszkańcy Brzeszcz i Jawiszowic potajemnie dostarczali więźniom żywność oraz przenosili korespondencję i pomagali w ucieczkach. Z kolei miejscowi górnicy razem z nimi pracujący, skrycie dzielili się jedzeniem, podnosili na duchu, a czasem wykonywali za nich pracę.
Siedemdziesiąt lat temu, w nocy z 18 na 19 stycznia 1945 roku, wyprowadzono pieszo z tego podobozu blisko dwa tysiące więźniów.
W podobozie „Jawischowitz” pozostało jedynie kilkudziesięciu chorych i wycieńczonych więźniów, których żołnierze Armii Czerwonej wyzwolili 29 stycznia 1945 roku. Przez kilka tygodni opiekowali się nimi członkowie Polskiego Czerwonego Krzyża w Brzeszczach i miejscowa ludność.
Na początku sześćdziesiątych lat ubiegłego wieku północną część wsi Jawiszowice wraz terenem dawnego podobozu włączono do Brzeszcz. Wkrótce rozebrano też jego dawne baraki, a na ich miejscu powstał park miejski.
W dniu 1 września 1983 roku w parku tym odsłonięto pomnik ku czci ofiar podobozu „Jawischowitz”. Od tego czasu jest on dla mieszkańców Brzeszcz centralnym miejscem ceremonii, upamiętniających wyzwolenie obozu Auschwitz i ich miasta.
Sześć lat temu w Brzeszczach wydano opracowanie zbiorowe „Jawischowitz podobóz Auschwitz”, przedstawiające tragiczną historię tego podobozu oraz zawierające świadectwa czterdziestu pięciu żydowskich więźniów i oświadczenia ośmiu miejscowych polskich górników, którzy wraz z nimi pracowali w kopalni „Brzeszcze”.
Adam Cyra
Oświęcim
