Wiceminister kultury Piotr Żuchowski. Fot. PAP/L. Szymański
Brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego to jedno z najpoważniejszych wyzwań stojących przed samorządami lokalnymi w dziedzinie ochrony zabytków - ocenili uczestnicy czwartkowej debaty w Pałacu Prezydenckim.
Czwartkowe Forum Debaty Publicznej dotyczyło obszaru „Twórczość, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze bogactwem Polski”. Debata, którą otworzył prezydent Bronisław Komorowski, jest elementem tegorocznych obchodów 25 lat polskiej samorządności.
Prezydent podkreślił, że celem spotkania jest przedstawienie zasług i możliwości samorządu, ale jest ono także okazją do rozmowy o tym, "co warto pogłębić, wydobyć" - jeśli chodzi o działania samorządów - w trwającym obecnie roku samorządności i w przyszłości. Dziękował za inicjatywę, by rozmawiać o roli samorządów "w utrzymywaniu, wzmacnianiu i dbaniu o dziedzictwo narodowe na wszystkich poziomach polskiego życia".
Komorowski podkreślił, że stara się wspomagać działania mogące stanowić o "zakorzenieniu" w dziedzictwie narodowym. Zwrócił uwagę, że Polacy - z racji obecności w integrującej się Europie - w coraz większym stopniu stykają się ze światowym i europejskim dziedzictwem kultury, obecnością różnych języków, tradycji i obyczajów.
W trakcie debaty wiceminister kultury Piotr Żuchowski mówił, że warunkiem właściwego realizowania przez samorządy zadania dotyczącego ochrony zabytków jest istnienie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Podkreślił, że tworzenie takich planów to wyłączna kompetencja rady miast i rady gmin.
"Sądzę więc, że niesłychanie ważne jest również to, by w sposób mądry umacniać ten fundament tożsamości, dumy i nauki o tym, że - ceniąc własną kulturę, rozwijając własne uczestnictwo w tej kulturze - potrafimy także szanować i rozumieć innych. I myślę, że trudno zastąpić w tym trudnym dziele samorządy" - zaznaczył prezydent.
"Chciałem podziękować samorządom za to, że (...) wbrew różnym teoriom, obawom - że np. przynależność do procesu integracji europejskiej zadusi, zniszczy czy ograniczy nasze związki z kulturą narodową - że potrafiliście państwo temu zaprzeczyć" - powiedział prezydent. Jego zdaniem kultura i dziedzictwo narodowe nigdy nie były tak umacniane jak w ciągu ostatnich 25 lat wolności i funkcjonowania polskiej samorządności.
Prezydent dziękował m.in. za działania samorządów na rzecz obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego w 2013 roku. Zwrócił uwagę, że tradycja tego powstania żyje głównie w wymiarze lokalnym. "Tam jest przeżywana, tam jest pamiętana, tam jest kultywowana" – zaznaczył.
Wcześniej przed Pałacem Prezydenckim szef Kancelarii Prezydenta Jacek Michałowski otworzył wystawę z okazji 152. rocznicy wybuchu powstania styczniowego pod hasłem: „Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, choć macie sami doskonalsze wznieść”.
W trakcie debaty sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Żuchowski podkreślił, że warunkiem właściwego realizowania przez samorządy zadania dotyczącego ochrony zabytków jest istnienie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Żuchowski podkreślił, że tworzenie takich planów to wyłączna kompetencja rady miast i rady gmin.
Według wiceministra kultury jest to jeden z poważniejszych problemów na styku działalności samorządów lokalnych oraz ochrony zabytków. "Jeżeli dzisiaj w miejscach, które są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, nie mamy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, to jak można mówić o standardach" - powiedział.
Żuchowski przypomniał, że w czerwcu 2014 r. Rada Ministrów "po raz pierwszy w historii" przyjęła Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami. Jak zaznaczył, dokument ten, który dotyczy lat 2014-2017, zawiera nie tylko program działań, ale też zabezpiecza środki finansowe na ich realizację. Zapowiedział, że dokument zostanie rozesłany do wszystkich samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich, jak również do wszystkich służb i inspekcji zajmujących się ochroną zabytków.
W nowej perspektywie na lata 2014-2020 zakontraktowano środki unijne na ochronę zabytków zarówno na poziomie krajowym jak i regionalnym - mówił Przemysław Niedźwiecki z MKiDN. W ramach programu centralnego na kulturę, w tym w dużej mierze na ochronę zabytków, przeznaczone zostało 467 mln euro. Jak dodał, "drugie tyle, a nawet bliżej 500 mln euro, to środki, którymi samorządy będą dysponowały w ramach regionalnych programów operacyjnych".
Żuchowski zaznaczył, że jedną z ważnych kwestii poruszonych w dokumencie jest kwestia zwiększenia zaangażowania samorządów - szczególnie gmin - w opiekę nad zabytkami, jak również wzmocnienie zaangażowania społeczeństw w te działania. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami zawiera też diagnozę funkcjonowania służb zajmujących się ochroną zabytków.
O wadze miejscowych programów zagospodarowania przestrzennego mówił też prezydent Gdyni Wojciech Szczurek. Jak zaznaczył, polityka miasta w zakresie ochrony zabytków opiera się m.in. na działaniach w ramach planowania przestrzennego.
"Wartościowe obiekty i zespoły przestrzenne obejmowane są ochroną prawną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W tych planach, w Gdyni zbudowano specjalną kategoryzację budynków i obszarów historycznych. Po analizie o decyzji o objęciu danego obiektu ochroną, jest on włączany do jednej z trzech grup. Dla każdej z nich precyzyjnie określono zakres dopuszczalnych przekształceń. Zasady te są stosowane we wszystkich planach zagospodarowania przestrzennego opracowywanych dla obszaru miasta" - podkreślił Szczurek.
Wicedyrektor Departamentu Funduszy Europejskich w MKiDN Przemysław Niedźwiecki zaznaczył, że lata 2007-2013 to był dobry okres dla samorządów zarządzających zabytkami ze względu na wyjątkowo wysoki poziom finansowania tych zadań.
"Takich środków, jakie udało nam się z KE w ramach funduszy unijnych pozyskać, nigdy nie było i myślę, że już nigdy nie będzie. Mówimy o ponad 1 mld euro środków europejskich na kulturę. Duża część z tych środków była przeznaczona na ochronę zabytków " - mówił Niedźwiecki.
Dodał, że w ramach programów regionalnych zarządzanych przez samorządy wojewódzkie dofinansowano ponad 400 projektów na łączną kwotą ponad 1 mld zł. "Z programu centralnego Infrastruktura i Środowisko dofinansowanie uzyskało 29 inicjatyw w dziedzinie ochrony zabytków na łączną kwotę blisko 600 mln zł. Ponadto z Funduszu Norweskiego dofinansowano kolejne 21 projektów na ponad 310 mln zł" - wyliczał.
Do tego należy dodać projekty dotyczące ochrony zabytków, które były realizowane w innych obszarach, m.in. rewitalizacji czy turystyki. "Nawet w takim obszarze jak efektywność energetyczna i termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej - tu też były środki, dzięki którym obiekty zabytkowe otrzymywały dofinansowanie" - zauważył Niedźwiecki.
Jak mówił, także w nowej perspektywie na lata 2014-2020 zakontraktowano środki na ochronę zabytków zarówno na poziomie krajowym jak i regionalnym. "Jedynym problemem, z którym się zderzyliśmy, to podejście KE, która nam troszkę życie utrudniła, blokując realizację projektów o wartości wyższej niż 5 mln euro albo 10 mln euro, dotyczących obiektów i obszarów z listy UNESCO" - powiedział urzędnik MKiDN.
W ramach programu centralnego na kulturę, w tym w dużej mierze na ochronę zabytków, przeznaczone zostało 467 mln euro. Jak dodał, "drugie tyle, a nawet bliżej 500 mln euro, to środki, którymi samorządy będą dysponowały w ramach regionalnych programów operacyjnych". (PAP)
mzk/ sdd/ par/ abr/
