Klasztor cystersów w Kołbaczu. Fot. PAP/M. Bielecki
Prezydent Bronisław Komorowski uhonorował w piątek obiekty dawnego klasztoru cystersów w Kołbaczu (Zachodniopomorskie) mianem Pomnika Historii. To najwyższa firma nobilitacji zabytku, o wybitnych materialnych i niematerialnych wartościach.
Tekst rozporządzenia w tej sprawie z 3 lipca 2014 r. prezydent wręczył proboszczowi kościoła zespołu klasztornego ks. Andrzejowi Sowie oraz przedstawicielce Narodowego Instytutu Dziedzictwa Beacie Makowskiej.
Rozporządzeniem prezydenta z 3 lipca 2014 r., ufundowany przez kasztelana szczecińskiego Warcisława II Świętoborzyca z rodu Gryfitów w 1173 r. klasztor został zaliczony do 60 obiektów w Polsce, które noszą tytuł Pomnika Historii.
Po uroczystości prezydent odsłonił też przed kościołem parafialnym pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa tablicę upamiętniającą nadanie tytułu.
„Jesteśmy na takim etapie rozwoju życia narodowego, gospodarczego, społecznego, że mając w znacznej mierze zaspokojone podstawowe potrzeby w wielu obszarach, świadomie i zgodnie z narodowymi ambicjami sięgamy po zadania, by uczynić Polskę krajem piękniejszym, i który świadomie wydobywa także z przeszłości to, co może to piękno współczesne budować i dodawać wartości codziennemu życiu” – powiedział prezydent podczas uroczystości.
Jak podkreślił, miejsca takie jak Kołbacz, związane z odległą i niezwykłą historią mają walor wzbogacania rzeczywistości.
Prezydent podkreślił, że państwa demokratyczne stosują zasadę autonomii kościoła i państwa, ale może ona być „nieprzyjazna albo przyjazna”. „Świadomie staramy się budować poszanowanie wzajemne autonomii instytucji w oparciu o zasadę przyjaznego rozdział” – zaznaczył.
Jego zdaniem wyrazem tego jest m.in. dostrzeżenie tego, że „zabytki sakralne stanowią czasami najważniejszą cząstkę pośród składników materialnego dziedzictwa narodu”. „Stąd troska, by przywracać te zabytki kultury sakralnej, bez których nasza narodowa rzeczywistość byłaby uboższa. Takim dobrym przykładem jest Kołbacz” - dodał.
Prezydent podkreślił, że przyznanie miana Pomnika Historii skutkuje też w praktycznym wymiarze, np. zwiększa szanse na znalezienie środków na przywrócenie świetności takim zabytkom.
Jako przykład podał Łowicz. „Tam też zaczynaliśmy od Pomnika Historii, a dziś zapadły decyzje (…) dotyczące tego, aby w Łowiczu powstało miejsce upamiętnienia szczególnej roli prymasów w historii Polski poprzez możliwość udostępnienia nekropolii prymasów” – poinformował.
Metropolita szczecińsko-kamieński abp Andrzej Dzięga zwracając się do zebranych dziękował za decyzję prezydenta, nazywając ją „historyczną, odważną, mądrą i patrzącą w dzień wczorajszy i przyszłość”.
„Jest historia polityczna, militarna, gospodarcza, i jest też historia duchowa. Najbardziej trwałe dzieła powstają wtedy, gdy ta duchowa spotka się z dobrze tworzoną historią gospodarczą i polityczną. Dzieło cystersów pokazuje, jak skuteczne jest połączenie drogi życia duchowego (…) i szczególnej troski o życie gospodarcze” – dodał duchowny.
Zespół klasztorny w Kołbaczu uznawany jest za jeden z najwybitniejszych zabytków architektury gotyku ceglanego Pomorza z przełomu stylów romańskiego i gotyckiego, wyróżniającą się nowatorstwem ówczesnych rozwiązań architektonicznych oraz wysokiej klasy detalem, a także unikatową konstrukcją ciesielską nawy głównej świątyni, adaptowanej w XVI w. na spichlerz. Świątynia jest najwcześniejszą budowlą na Pomorzu Zachodnim wykonaną w całości z cegły, która była nekropolią książąt szczecińskich z XIII-XVI w.Obszar pomnika historii "Kołbacz - założenie dawnego klasztoru cystersów, późniejszej letniej rezydencji książąt pomorskich i domeny państwowej" obejmuje kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, dom konwersów, dom opata, basztę, owczarnię, a także dwór, budynek zarządu oraz pozostałe obiekty dawnej domeny państwowej związane m.in. z folwarczną funkcją zespołu.
Klasztor w Kołbaczu ufundowany został przez kasztelana szczecińskiego Warcisława II Świętoborzyca z rodu Gryfitów w 1173 r. Pierwsi mnisi wywodzący się z duńskiego Esrum - bezpośredniej filii Clairvaux, przybyli tu rok później.
Zespół architektoniczny, będący najstarszym i największym opactwem cysterskim na Pomorzu, jest porównywany do najbardziej okazałych klasztorów w Meklemburgii i Brandenburgii (Doberan, Eldena, Chorin, Lehnin).
Kołbacz jest także świadectwem przekształceń dokonanych po reformacji - w XVI w., po sekularyzacji klasztoru, kiedy kościół podzielono na część sakralną i gospodarczą. Dawną nawę główną świątyni zamieniono na spichlerz, wprowadzając do jej wnętrza drewnianą konstrukcję stropów. Zachowana do dziś struktura wewnętrzna w gotyckim korpusie świątyni nie ma analogii w regionie.
Pomnik historii to jedna z czterech form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury kraju.
Pomnik historii jest ustanawiany przez Prezydenta RP specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.
Pomniki historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 60 zabytkom. Do grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.(PAP)
epr/ mhr/
