Zakończenie odbudowy bryły Zamku Królewskiego. 1974 r. Fot. PAP/W. Ochnio
20 stycznia 1971 r. Biuro Polityczne KC PZPR podjęło decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, finansowanej ze składek społecznych. Budynek w stanie surowym oddano w 1974 roku. 30 sierpnia 1984 roku dokonano uroczystego otwarcia Zamku, jednak prace wykończeniowe trwały jeszcze kilka lat.
Podczas II wojny Zamek Królewski w Warszawie uległ całkowitemu zniszczeniu, najpierw podczas kampanii wrześniowej w wyniku artyleryjskich i lotniczych bombardowań, później na skutek niemieckich konfiskat i grabieży. Ostatecznie po upadku Powstania Warszawskiego pozostałości budowli zostały wysadzone przez Niemców. Ocalały jedynie piwnice, dolna część Wieży Grodzkiej, fragmenty Biblioteki Królewskiej i Arkad Kubickiego. Warszawscy muzealnicy ocalili z Zamku tylko fragmenty wyposażenia i dekoracji, ukryto także dokumentację placówki.
Głosy wzywające do odbudowy Zamku Królewskiego odezwały się tuż po zakończeniu wojny. Inicjatywa ta jednak spotkała sie z chłodnym przyjęciem ówczesnych władz tak ze względu na przewidywane koszty, jak i z powodów ideologicznych.
Głosy wzywające do odbudowy Zamku Królewskiego odezwały się tuż po zakończeniu wojny. Inicjatywa ta jednak spotkała sie z chłodnym przyjęciem ówczesnych władz tak ze względu na przewidywane koszty, jak i z powodów ideologicznych. Ostatecznie jednak generalnemu konserwatorowi zabytków prof. Janowi Zachwatowiczowi udało się przekonać decydentów do odbudowy, odwołując się do "poczucia odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń".
W czerwcu 1945 roku powstała Pracownia Odbudowy Zamku, najpierw działająca w Biurze Odbudowy Stolicy, później w stołecznym Urzędzie Konserwatorskim. W Pracowni stworzono plan odbudowy nawiązujący do historycznej architektury. W roku 1947 rozpoczęto budowę Trasy W-Z i w ramach prowadzonych prac odtworzono Bramę Grodzką Zamku. W 1949 roku architekci Trasy skierowali do władz pismo wzywające do odbudowy Zamku w formie zewnętrznej zgodnej ze stanem z roku 1939 roku, wnętrza natomiast miały zostać zaadaptowane dla nowego użytkownika - Muzeum Kultury Polskiej. Postanowiono jednak, że w odtworzonej według nowego projektu budowli znajdzie się siedziba najwyższych władz i Pałac Kultury Polskiej.
Ostateczną decyzję o odbudowie stołecznego Zamku Królewskiego podjęło 20 stycznia 1971 roku Biuro Polityczne KC PZPR pod przewodnictwem nowego I sekretarza Edwarda Gierka.
W tym samym roku zainaugurowano konsultacje poświęcone odbudowie, również z udziałem konserwatorów. Utworzono Komitet Odbudowy Zamku Warszawskiego, ogłoszono konkurs architektoniczny na odbudowę Zamku i umieszczenie tam siedziby rządu. Zwyciężył projekt prof. Jana Bogusławskiego zachowujący historyczny kształt, jednak wyższy o kilka metrów, z wnętrzami z okresu Stanisława Augusta i przeznaczeniem muzealnym.
Po dojściu w 1956 roku do władzy ekipy Władysława Gomułki pojawiła się kolejna szansa na odbudowę. Powołano Pracownię Architektoniczną "Zamek" pod przewodnictwem prof. Bogusławskiego, Społeczny Komitet Odbudowy Zamku i Komisję ds. Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie kierowaną przez prof. Zachwatowicza. Gremia te postulowały stworzenia w Zamku Muzeum Tysiąclecia przybliżającego dorobek kulturalny państwa. Na początku lat 60. jednak, w związku z brakiem poparcia Gomułki dla odbudowy, zamknięto Pracownię "Zamek", decydując się jedynie na uporządkowanie obszaru zajmowanego przez Zamek. Dziedziniec wyłożono płytami kamiennymi, postawiono ławki i betonowe donice z kwiatami.
Ostateczną decyzję o odbudowie stołecznego Zamku Królewskiego podjęło 20 stycznia 1971 roku Biuro Polityczne KC PZPR pod przewodnictwem nowego I sekretarza Edwarda Gierka. 26 stycznia zainaugurowano działalność Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie pod kierownictwem szefa stołecznego PZPR Józefa Kępy, ale wiceprzewodniczącym został zasłużony muzealnik prof. Stanisław Lorentz. Wykonanie robót zlecono Pracowni Konserwacji Zabytków, generalnym projektantem mianowano - prof. Bogusławskiego, a uprawnienia do zatwierdzania projektów otrzymała Komisja Architektoniczno-Konserwatorska prof. Zachwatowicza.
Obszerna dokumentacja pomogła stworzyć wierne projekty odbudowy. Wykonano także dodatkowe prace archeologiczne, a w nową budowlę wzorowaną na przedwojennym kształcie, włączono zachowane mury. Budowę sfinansowano głównie ze składek społecznych i datków Polonii. W sumie zebrano 1 mld zł i ponad 800 tys. dolarów oraz liczne dary rzeczowe na rzecz wyposażenia.
Budynek w stanie surowym oddano w 1974 roku, pięć lat później uchwałą rządu nazwano go Pomnikiem Historii i Kultury Narodowej, gdzie miały odbywać się uroczystości państwowe oraz o charakterze kulturalnym i naukowym, a sama placówka miała przybliżać dorobek kultury polskiej. Pierwszym dyrektorem placówki został w 1980 prof. Aleksander Gieysztor. W tym samym roku Stare Miasto z Zamkiem Królewskim wpisano na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO.
30 sierpnia 1984 roku dokonano uroczystego otwarcia Zamku, jednak prace wykończeniowe trwały jeszcze kilka lat. Ostatecznym zwieńczeniem odbudowy było otwarcie w 2009 roku odtworzonych Arkad Kubickiego.
Anna Kondek (PAP)
akn/ ls/
