85 lat temu urodził się Andy Warhol

Od samego początku swojej wielkiej kariery artystycznej Warhol wzbudzał kontrowersje. Dla jednych był wizjonerem i geniuszem, dla innych kuglarzem i oszustem. Artysta prezentował jako temat dzieła sztuki przedmioty codziennego użytku – m.in. puszkę zupy pomidorowej Campbell czy puszkę coca-coli, a także portrety sławnych osób świata popkultury, m.in. Marilyn Monroe, Elvisa Presleya, Elizabeth Taylor, Marlona Brando i Muhammada Alego. Przedmiotem jego prac był także banknot dolarowy oraz banan. W ten sposób Warhol stał się jednym z głównych artystów sztuki użytkowej.

Urodził się jako Andrew Warhola w Pittsburgu 6 sierpnia 1928 roku w rodzinie emigrantów wywodzących się z mniejszości grekokatolików łemkowskich z północy Słowacji. Religia odgrywała ważną rolę w domu Warholów, surowo przestrzegających obrządków kościelnych. Dzieciństwo przyszłego artysty nie było łatwe – prześladowały go choroby, odbijające się na również na jego wyglądzie. Od najmłodszych lat zdradzał jednak talent plastyczny. W 1945 roku zdecydował się na studia artystyczne na Uniwersytecie w Pittsburgu, marząc o karierze nauczyciela rysunku.

W listopadzie 1962 r. otwarto autorską wystawę Warhola w Stable Gallery w Nowym Jorku. Wśród wystawionych prac znalazły się m.in. „100 Soup Cans”, „100 Coke Bottles” i „100 Dollar Bills”, przedstawiające puszki, butelki i banknoty. W latach 60. zaczął także pracę na portretami ważnych postaci popkultury. W przedmiotach codziennego użytku oraz wizerunkach sław Warhol widział odbicie konsumpcyjnego społeczeństwa amerykańskiego.

Jego plany zmieniły się, gdy trafił do Carnegie Intitute of Technology, gdzie poświęcił się projektowaniu użytkowemu. W 1949 r. przeprowadził się do Nowego Jorku – artystycznej stolicy świata po II wojnie światowej, gdzie pracował jako ilustrator i twórca reklam. Sporą popularność przyniosła mu praca nad kampanią reklamową butów. Wkrótce stał się jednym z najpopularniejszych freelancerów w branży, dzięki projektowaniu m.in. okładek albumów muzycznych. W latach 50. Warhol zaczął także wystawiać swoje prace w nowojorskich galeriach.

W listopadzie 1962 r. otwarto autorską wystawę Warhola w Stable Gallery w Nowym Jorku. Wśród wystawionych prac znalazły się m.in. „100 Soup Cans”, „100 Coke Bottles” i „100 Dollar Bills”, przedstawiające puszki, butelki i banknoty. W latach 60. zaczął także pracę na portretami ważnych postaci popkultury. W przedmiotach codziennego użytku oraz wizerunkach sław Warhol widział odbicie konsumpcyjnego społeczeństwa amerykańskiego.

„Wspaniałe w Ameryce jest to, że doprowadziła do tego, iż najbogatszy konsument kupuje te same produkty, co najbiedniejszy” – tłumaczył artysta. „Wiesz, że prezydent pije colę, Liz Taylor też piję colę i – tylko pomyśl – ty też pijesz colę” – dodawał.

W grudniu 1962 r. w nowojorskim Museum Of Modern Art odbyło się sympozjum, poświęcone pop-artowi. Warhol był przedmiotem gorącej dyskusji – zarzucano mu ciągoty do komercjalizacji swojej sztuki i trywializowanie jej, poprzez umieszczanie w niej przedmiotów popkultury. W 1964 r. w galerii Paula Bianchiniego odbyła się wystawa „American Supermarket”, jedno z pierwszych wydarzeń konfrontujących na dużą skalę publiczność ze sztuką pop-artu. Wśród wystawionych prac znalazła się puszka zupy Campbell Warhola, która została sprzedana za 1500 dolarów. W 1962 r. w, nieistniejącym dziś, budynku przy 47. ulicy Warhol otworzył swoje słynne artystyczne atelier, zwane Fabryką. Artysta zgromadził wokół siebie nowojorską bohemę - świtę, do której należeli m.in. Edie Sedgwick, Nico, a także Ultra Violet i Candy Darling, gwiazdy awangardowych filmów Warhola.

Warhol stawał się coraz bardziej popularny i kontrowersyjny, co w 1968 roku doprowadziło do próby zamachu na artystę. Wychodzącego z budynku Fabryki Warhola postrzeliła feministyczna pisarka Valerie Solanas, która przez pewien czas była nawet częścią środowiska Fabryki. Stan Warhola był ciężki, po skomplikowanej operacji powrócił jednak do zdrowia, choć efekty nieudanego zamachu dręczyć go miały do końca życia – artysta zmuszony był już zawsze poruszać się w specjalnym gorsecie. Solanas tłumaczyła swój czyn mówiąc, że Warhol miał „zbyt wielką kontrolę nad jej życiem”.

Na przełomie lat 60. i 70. Warhol współpracował także z muzykami rockowymi, m.in. Johnem Calem, Velvet Undergroud i The Rolling Stones, dla których zaprojektował okładkę płyty „Sticky Fingers”. Lata 70. artysta poświęcił zabiegom o naturze przedsiębiorczej i wynajdywał majętnych patronów na zlecenia do malowania portretów. Wśród nich znaleźli się m.in. Mick Jagger, John Lennon, Brigitte Bardot, Michael Jackson i Mohammad Reza Pahlawi, ostatni szachinszach Iranu. W 1973 r. Warhol stworzył swój słynny portret Mao Zedonga, przywódcy komunistycznych Chin. „Zarabianie jest sztuką i praca jest sztuką, a dobry biznes jest najlepszą sztuką” – tłumaczył.

Warhol stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci w artystycznym świecie Nowego Jorku. O jego względy i wstawiennictwo zabiegali młodzi artyści, m.in. Jean-Michel Basquiat, którego Warhol „przygarnął” i wypromował, a także Julian Schnabel i David Salle. Jego sztuka przeżywała jednak kryzys – zarzucano mu brak pomysłów, powtarzalność i zajmowanie się jedynie pielęgnowaniem swojego finansowego imperium.

Warhol zmarł w 1987 roku na skutek arytmii serca, po przeprowadzonej operacji usunięcia pęcherzyka żółciowego. Artysta życzył sobie, żeby na jego nagrobku napisane było jedynie słowo „Figment” (z ang. fikcja). Sprzedanie całego majątku Warhola zajęło domu aukcyjnemu Sotheby's ponad tydzień i przyniosło zysk w wysokości 20 milionów dolarów.

„Warhol był dla mnie ważny. Wyprzedzał swój czas. Przecierał szlak. Andy Warhol wiele zrobił dla kina amerykańskiego. Był kimś więcej niż tylko reżyserem. Uważam, że +Empire State Building+ jest bardziej pasjonujący od Bergmana” – wspominał artystę muzyk Bob Dylan.(PAP)

pj/ mrt/