Ryszardowi Bolesławskiemu, wielkiemu artyście teatru i kina pierwszej połowy XX wieku oraz jego karierze w Hollywood poświęcona jest międzynarodowa konferencja naukowa, która odbywa się w Warszawie.
W jego filmach występowali m.in.: Greta Garbo, Marlena Dietrich, Gary Cooper, Jadwiga Smosarska, Juliusz Osterwa czy Stefan Jaracz. Swoją karierę zaczął w Rosji, gdzie pod okiem Konstantego Stanisławskiego uczył się aktorstwa, a potem reżyserii. Zwieńczeniem jego kariery była praca w Hollywood.
„Dziś jest postacią niemal zapomnianą i dlatego sylwetkę tego niezwykłego aktora, reżysera i pedagoga przybliża obecna konferencja +Ryszard Bolesławski, jego twórczość i jego czasy+ zorganizowana przez Akademię Teatralną im. A. Zelwerowicza - powiedziała PAP Agnieszka Koecher-Hensel, teatrolog z Instytutu Sztuki. „Badacze z Polski, Rosji oraz Stanów Zjednoczonych mierzą się z legendą Bolesławskiego” – dodała.
Życiorys Bolesławskiego jest niezwykle bogaty – podkreśla Koecher-Hensel. Jako dziecko wyjechał do Rosji, gdzie dorastał i zdobywał pierwsze szlify w zespołach amatorskich. Zetknięcie z Konstantym Stanisławskim odmieniło jego życie, to pod jego okiem doskonalił się jako aktor, a później zdobywał umiejętności reżyserskie. Wiele zawdzięcza mu także Hollywood, w którym reżyserował swoje najlepsze filmy – zaznacza teatrolog.
Ryszard Bolesławski, późniejszy reżyser, aktor, pedagog (nazwisko rodowe Srzednicki) urodził się w mazowieckiej Dębowej Górze w 1889 r. Jako dziecko wyjechał z rodziną do południowej Rosji. Tam rozpoczął edukację teatralną najpierw w amatorskich, a potem w prowincjonalnych zespołach. W 1908 r. został przyjęty do szkoły dramatycznej Moskiewskiego Teatru Artystycznego. Uczył się pod kierunkiem Konstantego Stanisławskiego i Włodzimierza Niemirowicza-Danczenki.
Bolesławski szybko zwrócił się ku reżyserii. Zainteresował się też filmem, najpierw jako aktor, a następnie jako reżyser. To w jego filmie, kręconym dla rosyjskiej wytwórni, swój debiut ekranowy odnotował zesłany w czasie I wojny światowej w głąb Rosji wybitny polski aktor Juliusz Osterwa. Bolesławskiego zaproszono między innymi jako reżysera do Wielkiego Teatru Dramatycznego w stołecznym Piotrogrodzie, gdzie współpracował m.in. z Aleksandrem Błokiem.
W styczniu 1920 r. opuścił Moskwę, aby powrócić do niepodległej już ojczyzny. Tu – najpierw w Poznaniu, a potem w warszawskim Teatrze Polskim – inscenizował m.in. takie sztuki jak „Mieszczanin szlachcicem” Moliera czy „Miłosierdzie” Rostworowskiego. Współpracowali z nim Karol Szymanowski, Leon Schiller, Stefan Jaracz oraz znakomity scenograf Wincenty Drabik. W czasie wojny 1920 roku ochotniczo zgłosił się do wojska i służył w stopniu podporucznika.
W Polsce Bolesławski zrealizował trzy filmy, z których zachował się tylko – we fragmentach – „Cud nad Wisłą”. Grały w nim ówczesne gwiazdy polskiego ekranu: Jadwiga Smosarska i Anna Belina (siostra Leona Schillera) oraz wybitni aktorzy teatralni: Wincenty Rapacki, Stefan Jaracz, Jerzy Leszczyński, Kazimierz Junosza-Stępowski.
Wiosną 1921 r. wyjechał do Berlina, gdzie podjął pracę reżyserską z emigranckimi zespołami rosyjskimi.
Następnie przez Wiedeń, Pragę, Sopot, Kopenhagę i Paryż dotarł do Nowego Jorku. Tu założył Amerykański Teatr Laboratorium (ALT), w którym wyreżyserował 10 premier. ALT był także szkołą dramatyczną. W niej Bolesławski nauczał sztuki aktorskiej według zmodyfikowanego przez siebie Systemu Stanisławskiego. Dzięki jego pracy System zyskał wielką popularność w Ameryce. Później nauki Bolesławskiego Lee Strasberg – student w ALT – spożytkował podczas pracy w Actors Studio.
Doświadczenia pedagogiczne Bolesławski podsumował w książce „Acting. The First Six Lessons”, wydanej w 1933 r. i od tej pory stale w Ameryce wznawianej. Tłumaczono ją na czeski, duński, serbski i polski oraz wydano w Anglii.
Swe beletryzowane wspomnienia wojenno-ułańskie wydał Bolesławski w USA w dwu powieściach. Obie zajmowały czołowe miejsca na amerykańskich listach książkowych bestsellerów. W wielu wznowieniach publikowano je także w Niemczech, Anglii, Francji, Polsce, Danii, Szwecji, a w 2011 r. – w Rosji.
Zdobył również uznanie na Broadwayu inscenizując tam klasyczne dziś dla musicalowej sceny widowiska „Trzej muszkieterowie” oraz „Król włóczęgów”. Współpracował także ze swym dawnym znajomym, Gordonem Craigiem, gdy na Broadwayu postanowiono wystawić szekspirowskiego „Makbeta” z dekoracjami tego wybitnego reformatora sztuki dramatycznej.
W roku 1929 zaangażowano Bolesławskiego do Hollywood. Pierwszy film w wytwórni Columbia wyreżyserował w 1930 r. Przez siedem lat stworzył 17 obrazów dla Metro Goldwyn Mayer, 20th Century, Selznick International i ponownie dla Columbii.
Wysoko ceniono jego inteligencję reżyserską, kulturę narracji ekranowej i znakomite prowadzenie aktorów. Jako reżyser pracował niemal z całą czołówką ówczesnego Hollywood, m.in. z Marleną Dietrich, Garym Cooperem, Gretą Garbo, Clarkiem Gable. Filmy Bolesławskiego zdobyły dziewięć nominacji do Oscara w różnych kategoriach. Jeden jego obraz nagrodzono Oscarem specjalnym.
Zmarł w Los Angeles 17 stycznia 1937 roku. Amerykańskie środowisko filmowe uczciło pamięć reżysera dedykowaną mu „gwiazdą” na hollywoodzkiej alei sław.
Sesji naukowej zorganizowanej przez Akademię Teatralną w Warszawie towarzyszą wydarzenia: Filmoteka Narodowa pokazuje cykl filmów Ryszarda Bolesławskiego.
20 maja w warszawskim Teatrze Polskim otwarta zostanie wystawa „Gdy Bolesławski przyjechał do Warszawy”. Na zakończenie Konferencji w Teatrze Collegium Nobilium odbędzie się prezentacja filmu „zob. Bolesławski” zrealizowanego przez Piotra Kurzawę, studenta Wydziału Reżyserii AT oraz promocja książki „Lekcje aktorstwa Ryszarda Bolesławskiego” pod redakcją Ewy Uniejewskiej.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Ryszard Bolesławski, jego twórczość i jego czasy” trwa do 21 maja w Akademii Teatralnej – Teatr Collegium Nobilium, przy ul. Miodowej w Warszawie. (PAP)
abe/ par/
