Antoni Fertner. 1931 r. Fot. NAC
Ławeczkę upamiętniającą pochodzącego z Częstochowy aktora, należącego do pionierów polskiej kinematografii Antoniego Fertnera, odsłonięto w sobotę w tym mieście. Ławeczka z tablicą przypominającą postać aktora stanęła u szczytu ulicy Wieluńskiej, przy której Fertner się urodził.
Ławeczkę ufundował mieszkający w Szwecji 57-letni dziś syn aktora (i jego imiennik), który przyjechał na sobotnią uroczystość. Szwedzkim wzorem prostej w formie ławki nie zdobi rzeźba upamiętnianego; jego postać i życie krótko opisuje przytwierdzona tabliczka. Ławeczka stanęła w pobliżu szczytu ul. Wieluńskiej (na zboczu Jasnej Góry), gdzie urodził się aktor, i gdzie jego rodzice mieli cukiernię i sklepy.
Tablica na ławeczce głosi: „Antoni Dezyderiusz Fertner ur. w 1874 r. w Częstochowie przy ul. Wieluńskiej - zm. w r. 1959 w Krakowie. Wielki polski komik, aktor teatralny i filmowy, reżyser, dyrektor teatru, pionier polskiej kinematografii. W 1908 r. wystąpił w pierwszym polskim filmie fabularnym +Antoś pierwszy raz w Warszawie+”.
„Znany z serii komedii rosyjskich z okresu I wojny światowej o przygodach Antoszy. Zagrał także w wielu filmach polskich okresu międzywojennego, takich jak: +Jaśnie pan szofer+, +Ada, to nie wypada+, +Papa się żeni+, +Zapomniana melodia+. Po II wojnie światowej grał w Teatrze Starym oraz w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie” - uzupełnia napis na tablicy.
Sobotnią uroczystość zorganizowało w 56. rocznicę śmierci Fertnera Muzeum Częstochowskie. Najpierw w sali reprezentacyjnej ratusza na otwartym spotkaniu opowiadano o samym aktorze i jego znanej w Częstochowie rodzinie. Potem na ul. Wieluńskiej odsłonięto ławkę. Na koniec znów w częstochowskim ratuszu wyświetlono dla wszystkich chętnych film „Ada to nie wypada”.
Antoni Fertner swoje pierwsze doświadczenie aktorskie zdobywał m.in. w Łodzi. W Warszawie zaczął grać w na początku XX w. Popularność przyniosła mu główna rola w jednym z najstarszych polskich filmów "Antoś pierwszy raz w Warszawie", który powstał w 1908 r. na zamówienie warszawskiego kinematografu Oaza. Film wyreżyserował Jerzy Meyer. Tytułowego bohatera, fajtłapę z prowincji zagubionego w wielkim mieście, zagrał Fertner właśnie.
W czasie I wojny światowej wyjechał z Polski do Rosji – wówczas wystąpił w popularnej tam serii komedii o przygodach Antoszy. W okresie międzywojennym, po powrocie do kraju, Fertner zagrał w wielu polskich filmach. Swoje aktorskie umiejętności prezentował też na warszawskich scenach m.in. Teatru Narodowego czy Teatru Letniego (któremu krótko też szefował).
W czasie II wojny światowej, wbrew zakazowi ówczesnych struktur Związku Artystów Scen Polskich, intensywnie grał w tzw. jawnych teatrach, które działały pod niemieckim nadzorem. Za tę działalność po zakończeniu konfliktu przez kilka lat zakazano mu występowania na warszawskich scenach. Po II wojnie światowej Fertner grał głównie w Teatrze Starym oraz w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Jedna z jego najwybitniejszych ról z tego okresu to zagrany w 1947 r. Argan w „Chorym z urojenia”. Ostatnią jego rolą był Profesor Orliński w „Maturzystach” Zdzisława Skowrońskiego z 1955 r.
Fertner został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i francuską Legią Honorową. Rok po śmierci artysty, w 1960 r., wydano jego wspomnienia „Podróże komiczne”, a w 1987 r. nakręcono o nim film dokumentalny „Demon komizmu Antoni Fertner” w reżyserii Tadeusza Pawłowicza i Zbigniewa Wawra.
W Częstochowie znajdują się już też ławeczki związanych lub pochodzących z tego miasta: lekarza i społecznika Władysława Biegańskiego, poetki Haliny Poświatowskiej i aktora Marka Perepeczki.(PAP)
mtb/ akp/ mok/
